Skip to main content

Wkład Instytutu Polonijnego KUL w badania nad Polonią i Polakami w świecie

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Wkład Instytutu Polonijnego KUL w badania nad Polonią i Polakami w świecie

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL rozwinął systematyczne badania dotyczące Polonii w Ameryce Północnej. Z wielu publikacji wysuwa się na plan pierwszy praca zbiorowa: dwutomowy Słownik parafii i kościołów polskich w Kanadzie, Lublin 1992-1993. Praca ta jest pierwszym tego typu dziełem dotyczącym Polonii, które pokazuje wspólnoty kościelne zakładane i utrzymywane przez wychodźstwo z Polski. Wydana została z okazji 500-lecia odkrycia Ameryki. Jest to poważny przyczynek do dziejów Polonii kanadyjskiej, która nie tylko swe życie religijne, ale także kulturalne skupiała wokół parafii. Leksykon to także swoisty dokument ukazujący wrastanie Polaków przybywających do Kanady w społeczeństwo tego kraju. Kościół katolicki, zachowując pewne tradycje etniczne, stopniowo identyfikuje się z lokalnym kościołem kanadyjskim. Leksykon pozwala śledzić te procesy. Można powiedzieć, iż dzieło to jest świadectwem żywej tradycji polonijnej i patriotyzmu kanadyjskiego.

Inne prace tego typu, to dzieło Jadwigi Plewko, Duszpasterstwo Polonii w procesie integracji ze społeczeństwem kanadyjskim 1875-1975 (Lublin 1995) oraz książka ks. Piotra Tarasa Polonia w Detroit (Warszawa 1989). Zasługą Jadwigi Plewko jest m.in. ukazanie w historyczno-socjologicznej pracy, na podstawie obfitych źródeł, problematyki nie tylko fenomenologicznie, ale również od strony dokonujących się procesów. Można nawet mówić o pewnej typologii zjawisk polonijnych z terenu kanadyjskiego, dokonanej na kartach tej ogromnie ciekawej książki.

Książka pallotyna P. Tarasa Polonia w Detroit charakteryzuje się realizmem nakreślonego obrazu, co w pracach tego rodzaju należy raczej do rzadkości. Publikacja ta wychodzi daleko poza badany obszar. Wiele jej ustaleń można odnieść do całej Polonii amerykańskiej. Autor, podobnie jak Jadwiga Plewko, skupia się na procesie, który w dziejach Polonii pozostawił najsilniejsze i dzisiaj sprawdzalne akcenty: akomodowania się do warunków amerykańskich i uczestniczenia w życiu społecznym, zawodowym i politycznym. To, że obie wymienione prace nie tracą z oczu problemu tożsamości skupisk polonijnych, jest dodatkowym walorem tych książek i, jak mi się wydaje, cenną wskazówką do badań polonijnych w ogóle.

Obecnie kontynuujemy w Instytucie badania nad dziejami parafii polonijnych w USA. W 1999 r. ukaże się książka uczonego amerykańskiego Johna Grondelskiego Parafie i kościoły polskie w stanie New Jersey, powstała we współpracy z Instytutem Polonijnym KUL, na podstawie wypracowanego przez Instytut kwestionariusza. Zbieramy jednocześnie materiały do pracy Parafie i kościoły polskie w stanie Pensylwania.

Badania nad Polonią latynoamerykańską

Tematyka Polacy w Ameryce Południowej występuje wprawdzie w ramach naszych badań, zwłaszcza podczas sympozjów, ale raczej okazjonalnie. Z większych publikacji na ten temat warto wymienić wydaną w serii Biblioteka Polonii książkę Zdzisława Malczewskiego TChr., Obecność Polaków i Polonii w Rio de Janeiro (Lublin 1995). Dzieło to powstało w środowisku badanym, w Brazylii, gdzie autor jest duszpasterzem polonijnym. Praca ta łączy w sobie dwie zalety: dobre przygotowanie teoretyczne autora i doświadczenia dnia codziennego w pracy duszpasterskiej. W efekcie historyków operujących wyłącznie źródłami pisanymi, wzbogaconymi niekiedy relacją, może zaskoczyć swoboda w traktowaniu pewnych tematów. Powoduje ją brak dystansu, jaki dzieli często historyka od rzeczywistości badanej.

Na seminarium magisterskim członka Rady Naukowej Instytutu, ks. prof. Zygmunta Zielińskiego, powstało w ostatnich latach wiele prac magisterskich, pisanych przeważnie przez chrystusowców[1]. Są to prace monograficzne dotyczące Polaków w państwach Ameryki Południowej: Meksyku, Paragwaju, Brazylii, Peru. Wymienione studia uwzględniają całokształt dziejów Polonii na badanych terenach, akcentując wszędzie działalność misjonarzy polskich oraz duszpasterstwo, począwszy od czasu osiedlenia aż do 1939 r. Autorzy oparli się głównie na archiwaliach polskich, zwłaszcza aktach ambasad, a częściowo materiałach zebranych w odnośnych krajach. Ponieważ są to prace badaczy początkujących, ich charakter faktograficzny przeważa nad ocenami globalnymi, co wcale nie znaczy, iż brak tu uzasadnionego wnioskowania historycznego. Dużo miejsca poświęcono warunkom bytowym Polonii. Publikacje, o których tu mowa, liczące od 100 do 120 stron, mogłyby przy komplementarnym opracowaniu duszpasterstwa polskiego w krajach latynoamerykańskich składać się na wielką, bogatą erudycyjnie całość problematyki. Z tego zamiaru właściwie nie zrezygnowano i być może znajdzie on dalszych kompetentnych wykonawców.

Oprócz tego na łamach „Studiów Polonijnych” — rocznika wydawanego przez Instytut, od pierwszego tomu na temat Polonii południowoamerykańskiej pisali zarówno żyjący tam przedstawiciele Polonii, jak i przede wszystkim jej duszpasterze. „Studia” udostępniły swoje łamy również naukowcom krajowym zajmującym się omawianą problematyką. Naturalnie, recenzowano również prace naukowe dotyczące Polonii w Ameryce Południowej. Wśród tematów poruszanych na łamach „Studiów” dominują: dzieje szkolnictwa, np. w Argentynie (Herkulan Wróbel), Brazylii (Aleksandra Piotrowska); wkład Polaków w rozwój Argentyny (Herkulan Wróbel). Na łamach naszego rocznika podejmowano też zagadnienia dotyczące dziejów Polonii w różnych krajach, np. w Paragwaju (Piotr Taras i Antoni Bronczek), Chile (Krzysztof Smolana) i w Argentynie (Emil Ciawłowski). Nie uszedł też uwagi problem wkładu polskiego duchowieństwa, zwłaszcza franciszkanów, w duszpasterstwo Brazylii i Meksyku (Antoni Zwiercan OFMConv.). Omawiano też sylwetki duszpasterzy, choćby Honorata Hedlińskiego, który działał wśród Polonii brazylijskiej, czy Bonawentury Stadnika, polskiego duszpasterza w Wenezueli i Stanach Zjednoczonych (Jerzy Duchniewski OFMCap. i Zdzisław Komosiński OFMCap).

Zarysowana problematyka badawcza jest dość bogata; jest się więc do czego odwołać. Warto postulować wydanie drukiem wymienionych prac dyplomowych, pt. „Studia z dziejów duszpasterstwa polskiego w Ameryce Łacińskiej do 1939 r.” Autorzy opracowań pisanych w Instytucie Historii Kościoła KUL zadali sobie wiele trudu, aby na podstawie rozległych źródeł przedstawić początki oraz działalność Polskich Misji Katolickich w tych krajach, nie rezygnując bynajmniej z zaprezentowania szerokiego tła kulturowego i społecznego. Chciałbym zwrócić uwagę na fakt, iż te tematy prędzej czy później będą musiały trafić na warsztat historyków, co niewątpliwie może stać się powtórzeniem wykonanej już, a dotąd nie znanej pracy. Z pewnością Polonia państw Ameryki Południowej czeka na leksykon, jakiego doczekali się Polacy w Kanadzie, a w przypadku USA jest w stadium opracowywania.

Polonia zachodnioeuropejska

Również problematyka dotycząca Polonii na Zachodzie Europy znajduje odzwierciedlenie w badaniach Instytutu Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. Można przytoczyć wiele artykułów i rozpraw, np. książkę Romana Dzwonkowskiego SAC Polska opieka religijna we Francji 19091939 (Poznań-Warszawa 1988) czy też prace dotyczące Niemiec — ks. Anastazy Nadolny Opieka duszpasterska nad dziećmi i młodzieżą polską na terenie Niemiec Zachodnich w latach 1945-1965 (Lublin 1976) oraz ks. Kazimierz Kosicki Duszpasterstwo wśród Polaków w Niemczech w latach 1945-1950 (Lublin 1993). Polakom w Austrii poświęcona jest znakomita publikacja ks. A. Nadolnego Polskie duszpasterstwo w Austrii 1801-1945 (Lublin 1994). Inną publikacją z tej dziedziny jest praca zbiorowa pod red. ks. Edwarda Walewandra, Polonia w Austrii. Z dziejów duszpasterstwa i pracy społecznej (Lublin 1998). Jak bogate są te badania, świadczy fakt, że Instytut Polonijny KUL zaplanował wydanie dzieła zbiorowego, powstałego w wyniku wieloletnich badań archiwalnych, pt. Ośrodki duszpasterstwa polskiego w Szwajcarii (red. ks. Józef Wołczański).

Badania nad Polakami na Wschodzie

Problematyka dotycząca Polaków na Wschodzie istniała w badaniach Instytutu Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL jeszcze przed 1989 r. Pracownicy i współpracownicy Instytutu publikowali wyniki swych badań w formie artykułów popularnonaukowych przeważnie za granicą. Wiele obserwacji dotyczących sytuacji Kościoła katolickiego na Wschodzie jeszcze na terenie ZSRR dostarczały wyjazdy duszpasterskie do pracy za wschodnią granicą (R. Dzwonkowski, E. Walewander, Z. Zieliński).

Jeszcze przed upadkiem ZSRR rozpoczęto przygotowanie międzynarodowego sympozjum na temat „Polacy w Kościele katolickim w ZSRR[2], które odbyło się na KUL 14-16 V 1990 r. Pokłosiem spotkania jest książka o tym samym tytule, wydana w Lublinie w 1991 r. Jest to jedna z pierwszych publikacji na temat losu Polaków w Związku Radzieckim od rewolucji 1917 r. do czasów najnowszych, ze szczególnym uwzględnieniem czasów II wojny światowej. Wśród autorów znaleźli się też i obywatele radzieccy. O pracy Polacy w Kościele Katolickim w ZSRR2 można śmiało powiedzieć, iż daje obraz rzeczywisty bez przemilczeń i zniekształceń. Główna zaleta tego dzieła to uchwycenie całokształtu trudnych, niekiedy wstrząsających dziejów polskiego martyrologium na Wschodzie.

Druga praca, która ukazała się drukiem dzięki staraniom Instytutu, to Odrodzenie Kościoła Katolickiego w byłym ZSRR. Studia historyczno-demograficzne (Lublin 1993)[3]. To dzieło zbiorowe powstało z inicjatywy nuncjusza apostolskiego w Polsce abpa Józefa Kowalczyka i miało uzasadnić reaktywowaną administrację Kościoła katolickiego na Wschodzie. Książka jest owocem pracy osób pochodzących z różnych ośrodków naukowych Polski, które w poruszanej tematyce zaznaczyły już wielokrotnie twórczą obecność. Praca dotyczy liczebności katolików na terenie byłego ZSRR. Pytanie takie pojawia się nie od dzisiaj, chociaż w ostatnich latach jest ono coraz częstsze. Praca mówi o katolikach, którzy na terenie ogromnego imperium sowieckiego znaleźli się wskutek różnych okoliczności, przeważnie od nich niezależnych. Omawiana publikacja uwzględnia katolików wszystkich narodowości, nie tylko pochodzenia polskiego. Odpowiedź na to zasadnicze pytanie: ilu wiernych Kościoła katolickiego znajduje się dzisiaj na terenie byłego ZSRR, musi znaleźć konkretną odpowiedź, m.in. po to, by można tym ludziom zapewnić pełną opiekę duszpasterską. Przeznaczeniem książki jest służba niesienia pomocy Polakom na Wschodzie.

Obie omówione prace mają charakter wprowadzający do całości problematyki wschodniej, dają konkretny Sitz im Leben. Stąd po nich przyszły w ramach badań Instytutu Polonijnego zagadnienia bardziej szczegółowo dotyczące obecności Polaków w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR.

W dniach 18-20 V 1992 r. na KUL odbyło się następne międzynarodowe sympozjum poświęcone Polakom na Łotwie. Wśród prelegentów znalazły się oczywiście osoby związane pochodzeniem z Łotwą oraz Łotysze. Sympozjum w Lublinie wniosło autentycznie wiele do niewyraźnie rysującej się dotąd wiedzy o Polakach na Łotwie, ich kulturze, a także życiu duchowym i religijnym. Pokłosiem sympozjum jest książka Polacy na Łotwie (Lublin 1993)[4]. Prezentowane w niej materiały są jednolite tematycznie, jednakże rysują kilka kręgów zagadnień. Pierwszy zakres tematyczny dotyczy związków polsko-łotewskich w ciągu dziejów. Inny to recepcja problematyki łotewskiej w kulturze polskiej. Zasadniczy trzon książki to obecność Polaków na Łotwie, ich zasługi i wkład nie tylko w życie polskie w tym kraju, ale przede wszystkim w życie Łotyszy. Praca akcentuje obecność Polaków na Łotwie po II wojnie światowej.

Praca Polacy na Łotwie mówi nie tylko o tym, jak było, ale przede wszystkim, jak jest. Daje syntezę opartą na najnowszym stanie badań w tej dziedzinie. Prezentowany w niej materiał ukierunkowuje dalszą konkretną pomoc na rzecz Polaków na Łotwie. Daje więc pewne wzorce strategii działań. To samo można powiedzieć o następnej pracy: Polacy i Niemcy w Rosji. Zagadnienia wybrane (Lublin 1993)[5]. Jest to też owoc międzynarodowego sympozjum, które odbyło się na KUL 17-18V 1993 r.

W słowie wstępnym na otwarcie tego sympozjum rektor KUL ks. Stanisław Wielgus szukał odpowiedzi na pytanie, dlaczego w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim organizujemy tak intensywne badania nad Polakami na Wschodzie. „Sądzę — mówił S. Wielgus — że nasz Uniwersytet z wielu względów jest predestynowany, żeby takie badania prowadzić. Lublin jest od dawna miejscem spotkania dla dwóch, można powiedzieć europejskich kultur: kultury wschodniej i zachodniej. Katolicki Uniwersytet Lubelski jest kontynuacją sławnej w swoim czasie Akademii Duchownej, która funkcjonowała przez kilkadziesiąt lat w Petersburgu. Swoimi korzeniami Katolicki Uniwersytet Lubelski sięga aż Uniwersytetu Wileńskiego, w 1832 r. bowiem carat, po zdławieniu Powstania Listopadowego, w którym brało udział wielu profesorów i studentów Uniwersytetu Wileńskiego, stworzył w miejsce Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Wileńskiego Akademię Duchowną w Petersburgu, a jej kontynuacją jest właśnie nasz Uniwersytet. Więc racje historyczne też za tym przemawiają, abyśmy my właśnie ten problem podjęli. Ale sięgając do współczesności chcę powiedzieć, że nasz Uniwersytet gości w swych murach chyba największą ilość studentów pochodzących właśnie ze Wschodu. [...] Chcemy więc budować te mosty, które są niezwykle ważne dla nas wszystkich — i dla Polaków, i dla Rosjan”.

Następne sympozjum dotyczyło Polaków w Mołdawii. Zostało zorganizowane 15-16 V 1995 r. W polskiej historiografii Mołdawii w ogóle poświęcano niezbyt wiele miejsca, a o Polakach tam osiedlonych można mówić, że byli często jakby zapomniani przez kraj. Nie cieszyli się zatem zainteresowaniem badaczy zajmujących się Polonią, którzy poświęcali większą uwagę choćby dziejom Polaków na Bukowinie. Tę lukę wypełniło wspomniane sympozjum, którego pokłosiem jest praca zbiorowa Polacy w Mołdawii (Lublin 1995)[6]. Praca ta — podobnie jak już omawiane - dobrze osadza problematykę polską na tle dziejów Mołdawii i Polski. Jej punkt ciężkości spoczywa na sytuacji obecnej Polaków w tym kraju. Ambasador RP w Kiszyniowie, Wiktor Ross, powiedział o książce, iż ma ona „duży walor praktyczny dla przyszłej pracy naszej placówki i pozwoli określić kierunki naszej działalności wobec Polonii”. Sympozja organizowane przez Instytut Polonijny KUL zdobyły już sobie pewną markę nie tylko w kraju, ale i za granicą[7].

Ostatnie międzynarodowe sympozjum zorganizowane przez Instytut odbyło się 12-13 V 1997. Dotyczyło obecności Polaków w Estonii na tle dziejów estońskich. Ten szczegółowy temat zgromadził aż 28 referentów z kraju i z Estonii i spotkał się z ogromnym zainteresowaniem uczestników. W spotkaniu uczestniczyło codziennie ok. 100 osób. Pokłosiem sympozjum jest praca Polacy w Estonii[8].

Sympozja polonijne KUL są w pewnym sensie spełnieniem postulatu, jaki w połowie XIX w. sformułował Joachim Lelewel: „Aby Polonię poznać w całej jej rozciągłości, nie we własnym jedynie jej obrębie, ale po obcych też krajach, po całej kuli ziemskiej szukać wypada, nie zaniedbując wspomnień, zasług, jakie gdzie w jakim kraju położyli”[9].

Obok tej działalności Instytut Polonijny KUL podjął szeroką działalność edytorską wydawania źródeł dotyczących Polaków na Wschodzie. Jednym z celów tego przedsięwzięcia jest ukazanie dziejów męczeństwa, przemocy i strachu, a także przetrwania biologicznego i duchowego tych wszystkich, którzy - obojętnie z jakich powodów, bez względu na wymiar czasowy - znaleźli się na Wschodzie. We wstępie do t. 1 trzytomowej serii Polacy w Rosji mówią o sobie (Lublin1993-1995)[10] czytamy: „Chcemy prowokować odgrzebywanie z pamięci tego, co być może uczestnikom tamtych ciężkich lat wydaje się banalne, nieważne dla wielkiej historii, a niekiedy wprost trudne do opowiedzenia. Zachęcamy gorąco, by jednak zdobyć się na opowiedzenie tego, co przechowała pamięć, może ukradkiem poczynione zapiski, co w jakikolwiek sposób ocalało. Ważne jest wszystko: dane geograficzne, trasy wywózek i osiedleń, przebyte więzienia, łagry, nazwiska, charakterystyki postaci; spojrzenie na człowieka nawet przez subiektywny wymiar swej pamięci i swych przeżyć. Chodzi tu o wspomnienia nieograniczone czasowo, a więc od carskiej Rosji, poprzez okres międzywojenny, wojenny i powojenny. Ufamy, że - jak każda tego rodzaju animacja wspomnień - przyniesie i ta obfity owoc, pozwoli wszechstronnie odtworzyć dzień powszedni tych szczególnie bolesnych zdarzeń, a także to wszystko, co pomogło przetrwać. Szczególnie ważne są dla nas przeżycia religijne. W tym przypadku nawet drobny szczegół, oddający uwarunkowania i funkcjonowanie tej sfery ludzkiego życia jest dla nas bezcenny”.

W edycji wspomnieniowej ukazała się też praca Polacy w Mołdowie mówią sobie (Lublin 1995)[11]. Słusznie we wprowadzeniu powiedziano, iż codzienność polska w Mołdawii jest mało widoczna, choćby w dziejach dyplomacji czy czynu zbrojnego. O niektórych aspektach tułaczki polskiej mogą więc opowiedzieć tylko ci, którzy to przeżyli. Ich opowieść jest także pomnikiem utrwalającym pamięć o tych, co już odeszli.

Sympozjum Polacy w Estonii na tle dziejów estońskich wyprzedziła publikacja źródłowa Polacy w Estonii mówią o sobie (Lublin 1997)[12], która m.in. zawiera ogromnie ciekawy tekst wspomnień kapucyna Tadeusza Krausa dotyczący trudnych dziejów Kościoła w tym kraju. Inne teksty tomu to dokumenty utrwalające dzień powszedni setek tysięcy mieszkańców więzień i łagrów sowieckich. Jak wszystkie tego typu dokumenty, tak i te powiększają wiedzę na temat metod działania sowieckiego aparatu ucisku, a także odsłaniają tajemnice ludzkich reakcji i zachowań.

Spośród wydawnictw źródłowych Instytutu wyróżnia się praca ks. Stanisława Bizunia, Historia krzyżem znaczona. Wspomnienia z życia Kościoła katolickiego na Ziemi. Lwowskiej 1939-1945, przygotowana do druku przez ks. Józefa Wołczańskiego (Lublin 1993). Książka ta rozeszła się szybko już w dwóch wydaniach. Z dużym zainteresowaniem spotkał się również dziennik z zesłania do Kazachstanu Jadwigi Ihnatowicz-Suszyńskiej Z korzeniami wyrwiemy was z ziemi (wstęp i przypisy E. Walewander, Lublin 1996)[13].

Przedstawiony zwięzły zarys dotychczasowej działalności Instytutu Polonijnego KUL w dziedzinie badań nad Polakami na Wschodzie wskazuje jasno, iż idą one równolegle w dwóch kierunkach. Część prac zbiorowych publikowanych w Instytucie to opracowania monograficzne, często podsumowania szerszych badań prowadzonych przez autorów, a bardzo często również prace inspirowane przez Instytut. W sumie więc, poprzez te swoiste zamówienia, kierowane do kompetentnych autorów z różnych środowisk krajowych i zagranicznych, uzyskujemy wartościowe przyczynki źródłowe, które mogą posłużyć do opracowania syntez. Drugi kierunek tych badań to animowanie różnego rodzaju wspomnień, relacji, ewentualnie gromadzenie materiałów opracowanych spontanicznie z autopsji lub ze słyszenia. Obecnie mamy na swoim koncie już kilka tomów takich materiałów. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, iż powoli kończy się bezpośredni kontakt z osobami mogącymi przekazać swoje własne przeżycia. Okazuje się jednak, że dość szerokim — choć niełatwym polem działania — może się okazać gromadzenie spuścizny pisarskiej, tu i ówdzie przechowywanej. Jest to całkowicie realne, czego dowodem są publikowane już prace.

W dotychczasowych doświadczeniach, nabytych przy okazji badań nad Polakami na Wschodzie, wymienić należy na pierwszym miejscu konieczność przełamania niechęci do udostępniania publicznego relacji z minionego okresu i związanych z nim przeżyć. Można przypuszczać, że tylko część osób posiadających takie materiały decyduje się na ich publikację. Dobrze byłoby więc, gdyby pozostałe tego typu źródła można było choćby zabezpieczyć przed zniszczeniem. W obu przypadkach, zarówno gdy chodzi o bezpośrednie zbieranie i publikowanie źródeł, jak i ich zabezpieczanie, konieczny jest stały kontakt ze środowiskami polonijnymi, nie tylko na Wschodzie, ale i na Zachodzie. Tę aktywność utrudnia przede wszystkim brak środków.

Analiza dorobku Instytutu pozwala stwierdzić, że podejmując kolejne inicjatywy badawcze i animatorskie nie czynimy tego z pustymi rękami, ale możemy odwołać się do istniejących już osiągnięć, zwłaszcza do publikacji, wśród których wyróżniają się edycje dokumentów i wspomnień.

Przypisy

[1] Są to m.in. prace: Adam Bobola, Polacy w Meksyku do 1939 (Lublin 1992); Mariusz Gutowski, Polacy w Paragwaju w latach 1918-1939 (1992); Piotr Gardoń, Polacy w Peru do 1939 r. (1989); Tadeusz Talik, Polskie szkolnictwo katolickie w Brazylii do 1938 r. (1979).

[2] Rec. M. Bugaj, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Panorama Polska”, 1990, nr 9, s. 1516, 19; A. L. Gzella, Polacy w ZSRR, „Zwierciadło Chełmskie”, 1991, nr 39, s. 2; R. Iwan, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Przegląd Kresowy”, nr 5-6, s. 28-29; tenże, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Głos Katolicki” (Paryż), 1992, nr 3, s. 8-9; tenże „Duszpasterz Polski Zagranicą”, 1992, nr 2/183, s. 205-208; A. Jabłoński, Katolicy w Kraju Gorbaczowa, „Ethos”, 1991, nr 11, s. 186-190; tenże, Polak-katolik w Związku Sowieckim, „Przegląd Uniwersytecki”, 1990, nr 3-4, s. 7; R. Kantor, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Przegląd Polonijny”, 1991, nr 2, s. 121-126; S. Kowalczyk, Instytut Badań nad Polonią KUL, „Przegląd Uniwersytecki”, 1991, nr 2-3, s. 8; J. Łyskawa, Polacy i Kościół na Wschodzie, „Katolik” z 22-29 XII 1991, s. 19; K. Marczyk, Bug dzieli a Bóg łączy, „Kurier Wileński” z 30 V 1990, s. 4.; W. Klusek, Pod znakiem krzyża, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Kurier Lubelski” z 6-8 XII 1991; Polacy w Kościele katolickim w ZSRR - cenna publikacja KUL, „Słowo Powszechne” z 23 X 1991; Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Głos św. Franciszka”, 1992, nr 2, s. 49; Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Pismo Okólne Episkopatu Polski” z 4-10 XI 1991, s. 2; D. Praszałowicz, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Duszpasterz Polski Zagranicą”, 1991, nr 3, s. 370-373; Z. Skrok, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Nowe Książki”, 1992, nr 4, s. 26; Z. Szuba, Stałe studia polonijne w KUL, „Słowo Powszechne” z 4-6 V 1991, s. 8; E. Walewander, W łączności z Polonią na Zachodzie i Wschodzie, „Tygodnik Słowa Powszechnego” z 13 VI 1991; tenże, W służbie Polonii, „Dziennik Lubelski” z 7 IX 1992, s. 8; W. Królikowski, „Gazeta Niedzielna” (Londyn) z 27 IX 1992, s. 8; B. Jedynak, O katolicyzmie i Polakach na Wschodzie, „Rota”, 1992, 1/2, s. 40; M. Wieliczko, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Przegląd Wschodni”, t. 2, 1992/93, z. 2(6), s. 491-504; A. Patek, Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, „Przegląd Polonijny”, 1994, z. 2, s. 167-172.

[3] Rec. H. Sanecki, Historia kołem się toczy, „Dziennik Lubelski” z 8 IV 1993, s. 9; A. Hlebowicz, Studia nad Kościołem w byłym ZSRR, „Ład” z 13 III 1993, nr 6, s. 8; J. Gaworski, O przyszłości katolicyzmu w Rosji, „Nowe Książki”, 1993, nr 10, s. 35; J. Wołczański, Kościół katolicki i Polacy na Wschodzie, „Przegląd Uniwersytecki KUL”, [1993], nr 3(23), s. 23-24; tenże, Odrodzenie Kościoła w Rosji, „Duszpasterz Polski Zagranicą”, [1993], nr 4/189. s.551-553; Z. Starnawski, Odrodzenie Kościoła, „Homo Dei”, 1994, nr 1(231), s. 106-107.

[4] Rec. M. P., Polacy na Łotwie. Książka długo oczekiwana, „Słowo-Dziennik Katolicki” z 3 VI 1993, s. 5; E. Paradowska, Historie pasjonujące. My i Łotysze, „Dziennik Lubelski” z 6 V 1993, s. 9; Z. Zieliński, Polacy na Łotwie. Pomost, „Polska Zbrojna” (Warszawa), nr 83 z 29 IV 1993, s. 3; A. Hlebowicz, Polacy na Łotwie, „Ład”, 1993, nr 8, s. III (Kościół na Wschodzie — dodatek „Ładu”); J. Wołczański, Kościół katolicki i Polacy na Wschodzie, „Przegląd Uniwersytecki KUL”, [ 1993], nr 3(23), s. 23-24; Z. Zieliński, Polacy na Łotwie, „Duszpasterz Polski Zagranicą”, [ 1993], nr 4/189, s. 554-556; [A. Bilik], Polacy na Łotwie, „Kurier Polonijny”, grudzień 1993, nr 12(17), s. 25; A. Koseski, Polacy na Łotwie, „Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, s. 28, Wrocław-Warszawa-Kraków 1993, s. 193-194; R. Stankiewicz, Ocena książki Polacy na Łotwie, „Kultura un Vards — Culture and Word” Julijs (lipiec) 1994 (Daugavpils-Łotwa), s. 4; Z. Starnawski, Polacy na Łotwie, „Homo Dei”, IV-VI 1994, nr 2, s. 106-107; M. Wieliczko, Polacy na Łotwie, „Studia Polonijne”, t. 16, s. 185-188; W. Rogowski, Polacy na Łotwie, „Nowe Kontrasty”, 1997, nr 6, s. 22.

[5] Rec. A. Błaszkiewicz, Polacy i Niemcy w Rosji, „Nowe Kontrasty”, 1994, nr 4, s. 24-25; Informacje, „Msza Święta”, 1994, nr 9, s. 288; Polacy w Rosji, „Exodus. Katolickie Pismo Wspólnoty Polskiej w Europie”, Monachium 1994, nr 9, s. 13; Polacy w Rosji, „Niedziela” z 24 VII 1994, nr 30, s. 7.

[6] Rec. T. Stańczyk, Polacy między Dniestrem i Prutem, „Rzeczpospolita”, wyd. 2, z 2-3 III 1996, nr 53, s. 18; R. Surmacz, O Polakach w Mołdawii raz jeszcze, „Pro Patria. Pismo Ziemi Chełmskiej”, 1996, nr 4, s. 26n.; A. Hlebowicz, Polacy w Mołdawii, „Tygodnik Powszechny” z 31 III 1996, nr 13, s. 10; H. Chałupczak, Polacy w Mołdawii, „Forum Polonijne”, 1996, nr 1, s. 31; J. Plewko, Polacy w Mołdawii, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»“, 1996, nr 1, s. 33; R. Surmacz, Nieznana Mołdawia, „Nowy Przegląd Wszechpolski”, 1996, nr 3-4, s. 41-42.

[7] Spośród wielu głosów nt. sympozjów organizowanych przez Instytut Polonijny KUL por. R. Kantor, Sympozjum Polacy na Łotwie, Lublin, 18-20 maja 1992 r., „Przegląd Polonijny”, 1993, z. 1, s. 14l-147; tenże, Polacy w Rosji mówią o sobie. Sympozjum zorganizowane przez Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 17-18 V 1993, „Przegląd Polonijny”, 1993, z. 4, s. 153-157.

[8] Lublin 1998. Rec. T. Lembowicz, Polacy w Estonii, „Nowe Kontrasty”, 1998, nr 3, s. 18, 34; R. Stopikowski, Polacy w Estonii, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»“, 1998, nr 4, s. 43-44; Z. Zieliński, „Studia Polonijne”, t. 19, s. 205-208; R. Guz, Interesująca publikacja o Polakach w Estonii, „Informator Polski”, 1998, nr 1-2, s. 26; A. Giza, „Kościół nad Odrą i Bałtykiem” z 24 V - 6 VI 1998, nr 11, s. 18; F. Malinowski, Polacy w Estonii, „Kurier Lubelski” z 25 VI 1998, nr 146, s. 14.

[9] J. Lelewel, Polska, dzieje i rzeczy jej, t. 1, Poznań 1858, s. 586.

[10] Rec. t. 1: R. Surmacz, „Na przykład. Lubelski Miesięcznik Kulturalny”, 1994, nr 1/9, s. 4; H. Sanecki, Sybirska gehenna. Polacy w Rosji mówią o sobie - kolejna książka Instytutu Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL, „Dziennik Lubelski” z 10-12 XII 1993, nr 71, s. 8-9; H. Sanecki, Tej nocy nie wykonaliśmy normy. Wspomnienia wigilijne Polaków zesłanych na Sybir (19401945), „Dziennik Lubelski” z 22 XII 1993, s. 11; W. Kucharski, Mówią Polacy ze Wschodu, „Polonia. Biuletyn Lubelskiego Klubu Polonijnego”, 1993, nr 2, s. 48-49; W. Klusek, Nowa książka o Polakach w Rosji. Szlakiem zesłańców, „Kurier Lubelski” z 27 XII 1993; J. Mandziuk, Polacy w Rosji mówią o sobie, „Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne”, 1994, nr 1, s. 256-257; Z. Zieliński, Odsłanianie historii: Głosy zza żelaznej kurtyny, „Niedziela” z 29 V 1994, nr 22, s. 16; M. Piasecka, Prawda o losach Polaków, „Słowo - Dziennik Katolicki”, wyd. 1 z 29 XII 1993, nr 239, s. 4; przedruk niektórych tekstów, „Pro Patria” (pismo Ziemi Chełmskiej), 1995, nr 1/2, s. 22-24.

Rec. t. 2: M. P[iasecka], Polacy w Rosji mówią o sobie, „Słowo - Dziennik Katolicki”, wyd. 1, nr 120 z 23 VI 1994, s. 5; F. Malinowski, Polacy w Rosji o sobie, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»“, 1994, nr 6(29), s. 41; tenże, toż, „Kurier Lubelski” z 4-6 XI 1994, s. 7; A. Hlebowicz, Odnalezieni, „Ład” z 17 VII 1994, nr 29, s. II; H. Sanecki, Drugi tom wspomnień „Polacy w Rosji mówią o sobie”. Oskarżenie reżimu bolszewickiego, „Dziennik Lubelski” z 3 XI 1994, s. 10; Z. Zieliński, Podtrzymać gasnący płomyk, „Rota”, 1994, nr 3/4, s. 142; przedruk: tenże, „Pro Patria” (pismo Ziemi Chełmskiej), 1995, nr 1/2, s. 20-21; Przedruk artykułu Lawgmina, Kościół naszą miłością i nadzieją. Kościół katolicki na sowieckiej Białorusi w latach 19201937, „Przegląd Polonijny”, 1994, z. 3, s. 93-100; L. Niedbalska, Dzieje Polaków na Sachalinie, „Tygodnik Solidarność” z 23 VI 1995, nr 25, s. 8.

Rec. t. 3: Z. Zieliński, Polacy w Rosji mówią o sobie, „Nowe Kontrasty”, 1995, nr 4/16, s. 31-33; „Notes wydawniczy”, 1995, nr 3/35, s. 83; A. Hlebowicz, Książka. Serii ciąg dalszy, „Ład” z 14V 1995, nr 20, s. II; M.S., Polacy w Rosji mówią o sobie, „Forum Polonijne”, 1995, nr 2, s. 31.

[11] Rec. J. Masłowski, Książka niezwykła, „Pro Patria. Pismo Ziemi Chełmskiej”, lipiec-sierpień 1995, s. 26 i 32; R. Guz, Polacy w Mołdawii, „Przegląd Uniwersytecki KUL”, 1995, nr 5(37), s. 17; H. Duda, Mołdawia czy Mołdawa, „Przegląd Uniwersytecki”, 1996, nr 1, s. 23; A. L. Gzella, Książki lubelskie. Polacy o sobie, „Dziennik Wschodni” z 19 II 1996, nr 42, s. 9; R. Surmacz, O Polakach w Mołdawii raz jeszcze, „Pro Patria. Pismo Ziemi Chełmskiej”, 1996, nr 4, s. 26n; R. Surmacz, Nieznana Mołdawia, „Nowy Przegląd Wszechpolski”, 1996, nr 3-4, s. 41-42.

[12] Rec. T. Lembowicz, Polacy w Estonii, „Nowe Kontrasty”, 1997, nr 4, s. 20-21; „Forum Polonijne”, 1997, nr 2, s. 31.

[13] R. Stopikowski, Na tułaczce, „Nowe Kontrasty”, 1997, nr 4, s. 21; i tenże, Dziennik z zesłania, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»“, 1997, nr 3, s. 39.

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Edward Walewander

Ks. prof. dr hab. Edward Walewander. Kapłan archidiecezji lubelskiej, kanonik honorowy Kapituły Archikatedralnej Lubelskiej, Kapelan Jego Świątobliwości. Gość Stałej Konferencji MABPZ – prelegent ...

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika