Skip to main content

Druki zwarte i czasopisma Polonii i Polaków za granicą w zbiorach Ossolineum

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Druki zwarte i czasopisma Polonii i Polaków za granicą w zbiorach Ossolineum

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Ossolineum we Wrocławiu nie posiada kompletu druków zwartych i ciągłych dotyczących Polonii i Polaków za granicą, wydanych do 1939 r., gromadzonych intensywnie przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie. Duża ich część nadal bowiem pozostaje poza granicami Polski.

Stwierdzenie kompletności tego rodzaju druków, wydanych po 1946 r., od kiedy Ossolineum pojawiło się we Wrocławiu, jest trudne z innego powodu. Wynika z braku pełnej bibliografa, która stałaby się bazą wszelkich ocen. Po 1981 r. seria, publikowana przez Bibliotekę Narodową, pt. „Zbiory i prace polonijne w bibliotekach polskich”, sprowokowała rozpoczęcie penetracji ossolińskich katalogów pod kątem obecności w nich bardzo ogólnie rozumianych poloników. W wyniku prowadzonych wówczas prac powstała publikacja Zbiory i prace polonijne Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Informator (1993 r.). W formie artykułów, przy zastosowaniu różnych metod opisu, zamieszczono tu informacje o polonikach w drukach zwartych XIX i XX w., czasopismach, starych drukach, rękopisach, kartografii, dokumentach życia społecznego i mikrofilmach. Z rozpoczętych wówczas badań znaczący efekt przyniosły jedynie prace nad zbiorem czasopism. W 1996 r. ukazał się Katalog czasopism polonijnych XIX i XX wieku w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w opracowaniu Elżbiety Jagielskiej. Odnotowuje on zbiór najbardziej zubożony przez rozdarcie między Lwów i Wrocław, gdyż to właśnie czasopisma wydawane po 1917 r. zatrzymane zostały poza granicami kraju. Większość tytułów zamieszczonych w Katalogu... przekazano w darze, zakupiono lub nabyto w drodze wymiany z innymi bibliotekami we Wrocławiu. Odnotowano zaledwie 1524 tytuły czasopism polonijnych. Porównując ten stan z liczbą tytułów czasopism polonijnych, ukazujących się tylko w latach 1939-1971, zarejestrowanych przez Jana Kowalika (3902 tytuły), można stwierdzić, że ossoliński zbiór nie jest imponujący. Ograniczenie zainteresowań tylko do czasopism pozostawiło druki ciągłe całkowicie poza sferą badań. Nie znajdziemy więc żadnych danych np. o kalendarzach. Pojawiają się one tylko wówczas, jeżeli zostały wydane przez wydawcę czasopisma. Uwzględniono więc: Kalendarz „Rycerza Niepokalanej”, Kalendarz „Dziennika Polskiego” w Wielkiej Brytanii, Kalendarz „Naszego Ludu”.

Informacje o całym zbiorze ossolińskich kalendarzy polonijnych przynosi znakomita Bibliografia kalendarzy polonijnych 1838-1982, w opracowaniu Władysława i Wojciecha Chojnackich, wydana przez Ossolineum (1984 r.). Z niej dowiadujemy się, że 57% wszystkich zachowanych roczników znajduje się w 10 największych kolekcjach, pośród których ossolińska posiada 273 roczniki i zajmuje czwarte miejsce po kolekcji autorów (886 roczników), Muzeum Polskim w Chicago (521), Bibliotece Narodowej w Warszawie (430).

Katalog czasopism polonijnych... nie uwzględnia także czasopism wydawanych przez polskie instytucje ani przed wojną, ani po wojnie. Pośród przedwojennych periodycznych wydawnictw poświęconych emigracji w zbiorach ossolińskich znajdują się następujące tytuły:

„Polski Przegląd Emigracyjny”, Kraków 1912 — organ Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego i tegoż Towarzystwa. „Praca. Kraków 1912-1914. Tygodnik ludowy, poświęcony oświacie, wychodźstwu, stosunkom zarobkowym i rozrywce”. Organ Polskiego Towarzystwa Kolonialnego, poświęcony emigracji i reemigracji, „Wychodźca” (Warszawa 1922-1929), a także, pod tym samym tytułem, organ Związku Pisarzy i Publicystów Emigracyjnych, wydawany w Warszawie w latach 1935-1939. „Biuletyn Urzędu Emigracyjnego” (Warszawa 1925), „Biuletyn Urzędu Emigracyjnego w sprawach Migracji i Osadnictwa” (Warszawa 1925-1930), „Kwartalnik Instytutu Naukowego do Badań Emigracji i Kolonizacji” (Warszawa 1926-1931), „Polacy Zagranicą” (Warszawa 19301939) z dodatkiem „Młody Polak Zagranicą” (1934-1935), „Polska”, wydawana przez Światowy Związek Polaków z Zagranicy w Warszawie w latach 19351939, „Przegląd Emigracyjny” (Warszawa 1926) oraz „Głos Seminarium Zagranicznego” (Potulice 1938-1939). Wydawnictwa te obrazują związek odrodzonej Rzeczypospolitej z Polonią.

Od lat sześćdziesiątych zaczęły ponownie pojawiać się periodyki dotyczące Polonii i Polaków za granicą. Druki z tego okresu Ossolineum posiada w komplecie. Należą do nich m.in.: „Problemy Polonii Zagranicznej” (Warszawa 1960-1974), „Przegląd Polonijny” (Warszawa 1975-1991), „Rocznik Polonijny” (Lublin 1980-1986), „Studia Polonijne” (Lublin 1976-1986), „Kurier Polski i Polonijny” (Warszawa 1982-1990), „Wiadomości Polonijne” (Warszawa 1971-1976) — biuletyn prasowy, wydawany przez Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, później — przez Polską Agencję „Interpress (1973-1976), która była także wydawcą „Przeglądu Prasy Polonijnej” (Warszawa 1976-1990), dostarczanego instytucjom i redakcjom czasopism.

W zbiorach ossolińskich są także inne czasopisma Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, które od 1990 r. przyjęło nazwę „Wspólnota Polska”: „Nasza Ojczyzna” (Warszawa 1956-1971), „Panorama Polska” (Warszawa 1972-1990), a także czasopisma dla młodzieży: „Wisełka” (Warszawa 1969-1986) i „Świat Młodych” (Warszawa 1985-1989).

Istotne problemy pojawiają się przy omawianiu druków zwartych XIX i XX w. Rozpoznanie tego zbioru, prowadzone w latach osiemdziesiątych, nie zostało uwieńczone katalogiem drukowanym, który dawałby podstawy do dalszych badań. Prace zakończono na etapie stworzenia katalogu roboczego, który zawierał ok. 8000 tytułów, a opisanie efektów w Zbiorach polonijnych Biblioteki ZNiO stało się jedynym śladem wykonanej pracy. Autor artykułu ograniczył zainteresowania do „polskojęzycznych dzieł autorów polskich lub obcych wydawanych za granicą staraniem nakładców polskich, polonijnych lub obcych oraz przeznaczonych dla emigracji polskiej lub Polonii”. Wymieniono więc wybrane tytuły, opublikowane przez wydawców działających poza granicami Polski, nie próbując opisać ich kompletności w zbiorach ossolińskich w porównaniu z produkcją. Wydaje się, że można stwierdzić, iż najbardziej kompletny zbiór to druki XIX w. Ossolineum posiada również bardzo dużą kolekcję statutów i sprawozdań różnych organizacji polonijnych i emigracyjnych, które nie zostały dotąd opisane. Interesująca wydaje się kolekcja druków z okresu międzywojennego, pośród których pojawia się więcej publikacji poświęconych refleksjom nad emigracją i Polonią niż publikacji literackich czy poświęconych literaturze. W zbiorach ossolińskich znajdują się: Jana Rozwadowskiego Emigracja polska we Francji, opublikowana nakładem działającego w Lille Polskiego Uniwersytetu Robotniczego (Lille 1927), Polacy na Dalekim Wschodzie (Harbin 1928), a także publikacje Mieczysława Haimana Polacy w walce o niepodległość Ameryki (Chicago 1931), Historia udziału Polaków w amerykańskiej wojnie domowej (1928 r.), Ślady polskie w Ameryce. Szkice historyczne (1938 r.).

Odrębnym problemem są druki ukazujące próby nawiązania kontaktu między emigracją a społeczeństwem odrodzonej Rzeczypospolitej. Powszechna Wystawa Krajowa, zorganizowana w Poznaniu w 1929 r., znalazła odzwierciedlenie także w publikacji Polonia zagranicą; działalność Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego została odnotowana w publikacjach: Drugi rok działalności Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego w Krakowie (1910 r.), Co to jest PTE i dlaczego je popierać należy (Kraków 1913), Dr Leopold Caro a PTE (Kraków 1914), Odprawa p. Hupce i prawda o PTE (Kraków 1914), Prawdziwa działalność PTE (Kraków 1914). Interesująca jest również publikacja Mieczysława Fularskiego Kryzys emigracyjny a polska polityka kolonialna, która ukazała się nakładem Instytutu Wydawniczego Ligi Morskiej (Warszawa 1931).

Od połowy lat czterdziestych zaczęły pojawiać się publikacje ideologicznie odpowiadające nowemu obozowi władzy, np. Stefana Jędrychowskiego „Piąta kolumna” wśród Polaków zagranicą, wydana w Moskwie przez Związek Patriotów Polskich (1944 r.), czy publikacje Stefana Arskiego Pasażerowie „martwej wizy”. O polskiej emigracji politycznej w okresie 1939-1954 (Książka i Wiedza 1954); Targowica leży nad Atlantykiem (Książka i Wiedza 1952).

Lata sześćdziesiąte i późniejsze przyniosły w kraju już inny typ refleksji nad Polonią i Polakami za granicą. Pojawiły się pierwsze wartościowe zestawienia bibliograficzne zamieszczane w bibliografiach ogólnych, np. Bibliografii historii Polski XIX w, której t. 2 w opracowaniu Władysława Chojnackiego zawiera hasło: „Wielka Emigracja”.

Publikowane były również prace, poświęcone tylko Polonii, zamieszczane w „Problemach Polonii Zagranicznej” czy w wydawnictwach Instytutu Bibliograficznego Biblioteki Narodowej: Polonica zagraniczne. Bibliografia za okres od września 1939 do 1955; w 1979 r. — bibliografia publikacji krajowych pt. Polonia zagraniczna (Kraków), a także Materiały do bibliografii dziejów emigracji oraz skupisk polonijnych w Ameryce Północnej i Południowej w XIX i XX w. To tylko wybrane przykłady.

Wydawane były także próby opisu naukowego działalności Polaków w różnych miejscach świata: Polonia w Ameryce Łacińskiej (1977 r.); D. Góreckiej Polonia amerykańska: mity i rzeczywistość (1979 r.). W Ossolineum przechowywane są publikacje z zastrzeżeniem „do użytku wewnętrznego”, np. Józefa Godlewskiego Program dla zagranicy Polskiego Radia. (Materiały i studia).

Po 1981 r. znacznie wzrosła liczba publikacji dotyczących Polonii i Polaków za granicą, wydawanych przez oficyny krajowe. Nie czyniono też żadnych przeszkód przy sprowadzaniu wydawnictw emigracyjnych i polonijnych opublikowanych za granicą. Wydawnictwa te obejmowały coraz większy zakres tematów: m.in. refleksji naukowej poddawano literaturę emigracyjną. Zakład Narodowy im. Ossolińskich stara się gromadzić te wszystkie wydawnictwa. Jaka jest jednak ich liczba i jaka różnorodność tematyczna, jakie problemy Polonii i Polaków za granicą są w nich poruszane, nie da się dziś odpowiedzieć bez żmudnych kwerend katalogowych i bibliograficznych. Chcielibyśmy jak najszybciej rozpocząć badania i zakończyć je drukowanym katalogiem poloników XIX i XX w. w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, który dawałby odpowiedzi na wiele zadanych dzisiaj pytań.

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Dobrosława Platt

Dr Dobrosława Platt, Dyrektor Biblioteki Polskiej W Londynie (POSK). Wyznacza kierunki działalności i zadania, organizuje spotkania i wystawy...

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika