Skip to main content

Biblioteka Polska w Paryżu

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Biblioteka Polska w Paryżu

Referat wygłoszony na XX sesji Stałej Konferencji MABPZ - Rapperswil 1998 r

Z przemówienia Ojca Świętego do Polaków na Champ de Mars w Paryżu 31.5.1980r.:

„[...] Duch daje życie. I tego właśnie ducha, który daje życie człowiekowi, narodowi, Ojczyźnie, starali się budzić podtrzymując, rozwijając i tworząc arcydzieła polskiej kultury: prozy, poezji, muzyki, sztuki, organizując wykłady, biblioteki — znana Biblioteka Polska w Paryżu, pomimo licznych trudności, z jakimi się boryka, kontynuuje te tradycje i jest ważną polską placówką kulturalną na Zachodzie[...]”

Biblioteka Polska w Paryżu mieści się w siedemnastowiecznym gmachu przy 6 quai d’Orléans, na wyspie św. Ludwika. Został on zakupiony w 1853 r. Pierwszym celem tego zakupu było umieszczenie księgozbiorów istniejących już organizacji: Towarzystwa Literackiego (1832 r.), Wydziału Historycznego (1836 r.), Wydziału Statystycznego (1838 r.) oraz Towarzystwa Naukowej Pomocy (1832 r.). Owe organizacje połączyły się w 1854 r. pod jedną nazwą: Towarzystwo Historyczno-Literackie (dalej: THL). Gmach mógł być zakupiony dzięki darowiznom ludzi zamożnych, jak gen. Władysław Zamoyski, ale też biednych żołnierzy armii piemonckiej lub dawnych powstańców 1830 r. Zbieraniem składek zajęli się m.in. Adam Mickiewicz i Zygmunt Krasiński.

Towarzystwo Historyczno-Literackie, zarządzające Biblioteką Polską, zajmuje cztery piętra. Na parterze znajdują się Czytelnia, Archiwa Osobiste i Dział Kartograficzny, na pierwszym piętrze — Sala Konferencyjna i przyległy do niej Salonik Chopina, na drugim — Muzeum Adama Mickiewicza (w Bibliotece znajduje się część rękopisu „Pana Tadeusza”), Sala Posiedzeń Rady Administracyjnej THL (wybieranej na pięcioletnią kadencję przez członków Towarzystwa) oraz Sala im. Kamila Gronkowskiego. Na trzecim piętrze — zwiedzający znajdzie Muzeum im. Bolesława Biegasa i biura sekretarza generalnego Towarzystwa i dyrektora Biblioteki. W historycznych salach wiszą portrety wielkich Polaków, m.in.: hetmana Stefana Czarneckiego, ks. Adama Czartoryskiego, gen. Tadeusza Kościuszki, króla Stanisława Leszczyńskiego, królowej Marii Leszczyńskiej, Adama Mickiewicza, ks. Józefa Poniatowskiego, gen. Kazimierza Pułaskiego, króla Jana III Sobieskiego, Henryka Sienkiewicza, Juliana Ursyn Niemcewicza, hetmana Stefana Żółkiewskiego.

Biblioteka Polska pielęgnuje dzieła dotyczące przede wszystkim historii i literatury polskiej XIX i XX w. Znajdują się tu też niezmiernie cenne inkunabuły i starodruki z XVI i XVII w., m.in. trzy najwcześniejsze wydania dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (1543, 1566 i 1617), jedno z pierwszych wydań Marcina Lutra, wydania Biblii polskiej ks. Jakuba Wujka i dzieła ks. Piotra Skargi.

Inicjatywę założenia Biblioteki Polskiej w Paryżu powzięli najwybitniejsi przedstawiciele Emigracji listopadowej we Francji: ks. Adam Czartoryski, Karol Kniaziewicz, Adam Mickiewicz, Karol Sienkiewicz i Julian Ursyn Niemcewicz. Działacze emigracji niepodległościowej przekazywali regularnie Towarzystwu testamentem — własne, cenne archiwa, które przyczyniły się do powiększenia zbiorów instytucji. Towarzystwo i Biblioteka miały spełnić następującą misję, powierzoną przez ich fundatorów: „Rozszerzać wiedzę o Polsce i kulturze polskiej we Francji, na zachodzie Europy i w całym świecie, bronić wolności słowa, myśli i prasy przeciw wszelkim zakusom dyktatur i totalitaryzmów, korzystając z poparcia Francji i jej demokratycznego ustroju, służyć wiekowej przyjaźni polsko-francuskiej, zachować duchową niezależność narodu polskiego”.

Pierwszym prezesem THL był ks. Adam Czartoryski, pierwszym zaś dyrektorem Biblioteki — Karol Sienkiewicz. Od końca XIX w. do 1926 r. dyrektorem był Władysław Mickiewicz, dzięki któremu powstało (w 1903 r.) Muzeum im. Adama Mickiewicza.

Z okresu dwudziestolecia międzywojennego należy wymienić rolę ówczesnej Dyrekcji oraz zasłużonych współpracowników: dyrektora Franciszka Pułaskiego, Wandy Borkowskiej, Czesława Chowańca, Ireny Gałęzowskiej, Bronisławy Monkiewiczówny i Henri de Montforta.

Czasy wojenne były niezwykle ciężkie dla instytucji. W obliczu nadchodzącego niebezpieczeństwa, Franciszkowi Pułaskiemu udało się przewieźć do południowej Francji część skarbów Biblioteki, ale w czerwcu 1940 r., po wkroczeniu Niemców do Paryża, Biblioteka została zamknięta i pozostałe zbiory wywieziono w głąb Niemiec. Tylko część zbiorów wróciła do swojej pierwotnej siedziby w lipcu 1947 r.

Po częściowej odbudowie gmachu i zreorganizowaniu zbiorów, THL wznowiło swoją działalność. Kolejnymi prezesami Towarzystwa byli Kamil Gronkowski, ks. Andrzej Poniatowski, Eugeniusz Zaleski. Obecnie stanowisko to piastuje Leszek Talko.

Należy dodać, że przy Bibliotece specyficzną rolę odgrywa Komitet Miejscowy. Ma on za zadanie kontrolę polityki i zarządzania Biblioteką Polską oraz reprezentuje kontynuację praw polskiej emigracji we Francji do tej wiekowej instytucji.

Trzeba również wspomnieć, choć w kilku słowach, o podstawach prawnych istnienia Towarzystwa Historyczno-Literackiego.

W 1866 r., zaledwie 12 lat po oficjalnym utworzeniu, THL zostało uznane na mocy dekretu cesarza Napoleona III za instytucję użyteczności publicznej.

W 1891 r. została podpisana tzw. umowa krakowska z Polską Akademią Umiejętności, ustalająca warunki przekazania Biblioteki Polskiej i powstania Stacji Naukowej przy tejże Bibliotece. Dwa lata później umowę zatwierdzili prezydent Republiki Francuskiej i cesarz Austro-Węgier.

W latach 1926-1929 Biblioteka przejęła dodatkowe funkcje Instytutu Polskiego we Francji; w 1934-1939 działa przy 6, quai d’Orléans Ośrodek Studiów Polskich.

W pierwszych latach po II wojnie światowej Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska wznowiły działalność dzięki pomocy i hojności Polonii amerykańskiej. Niestety jednak w 1951 r. władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej skonfiskowały majątek Polskiej Akademii Umiejętności; THL wytoczyło proces o unieważnienie umowy krakowskiej.

W 1959 r. francuskie Zgromadzenie Narodowe opowiedziało się za utrzymaniem niezależności Biblioteki Polskiej (467 głosów za, 10 przeciw). Równocześnie Sąd Apelacyjny uznał Towarzystwo Historyczno-Literackie za jedynego zarządcę Biblioteki Polskiej.

Od 1978 r. Fundacja Lanckorońskich uruchomiła pomoc finansową dla Biblioteki. Jej kontynuację przewiduje się aż do 2001 r. W 1992 r. Fundacja im. Zygmunta Lubicz-Zaleskiego zaczęła współfinansować instytucję. Od 1992 r. nawiązano współpracę naukową z Biblioteką Narodową w Warszawie, finansowaną przez polskie Ministerstwo Kultury i Sztuki. W ostatnim okresie dostaliśmy pokaźną pomoc od Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej na odnowienie magazynu rękopisów. Pomoc otrzymujemy również na pracę wydawniczą (MKiS) i na funkcjonowanie („Wspólnota Polska”). Dodajmy na zakończenie, że w 1982 r. Towarzystwo otrzymało w dzierżawę budynek na Wyspie św. Ludwika do 2030 r.

Badacz znajdzie w Bibliotece Polskiej w Paryżu niezmiernie wielką liczbę książek, dokumentów, rękopisów, obrazów, rzeźb. W niektórych wypadkach zbiory te mają ogromną wartość. W gmachu jest ok. 250 tys. druków (przede wszystkim w języku polskim), ok. 5 tys. rękopisów, ok. 25 tys rysunków i rycin, ok. 8 tys. map, atlasów, obrazów i rzeźb, ok. tysiąca afiszy, ok. 5 tys. fotografii, ok. 600 medali, ok. 1000 tytułów czasopism i ok. 90 tys. broszur ulotnych.

Niewątpliwie, najciekawsze zbiory rękopiśmienne dotyczą Hotelu Lambert (1843-1975), symbolu osiągnięć obozu politycznego i rodziny Czartoryskich. Dzielą się one na: spuścizny osób, instytucji i organizacji związanych z tym historycznym budynkiem; dokumenty obrazujące działalność finansową i dobroczynną Czartoryskich; świadectwa prowadzonych prac remontowych i budowlanych.

Archiwa Instytucji „Czci i Chleba” (1862-1932) stanowią odrębny rozdział w historii Polonii francuskiej. Jej głównym celem było niesienie pomocy emigrantom polskim. Instytucja ta troszczyła się o weteranów Powstań Listopadowego i Styczniowego, o sieroty polskie, stypendia dla uczniów i studentów.

Wśród licznych kolekcji osobistych należy zauważyć obecność znacznych pod względem ilościowym spuścizn rękopiśmiennych wieloletnich członków THL. Można przytoczyć kilka przykładów:

  1. archiwa Konstantego Brandla (1880-1970), malarza żyjącego w Paryżu od 1903 r. Bogata korespondencja osobista stanowi najważniejszą część owego zbioru;
  2. archiwa poety Jana Brzękowskiego (1903-1983);
  3. archiwa Aleksandra Kawałkowskiego (1899-1965), który powołał do życia we Francji Polską Organizację Walki o Niepodległość w 1941 r. Był również redaktorem publikującym liczne artykuły historyczne i polityczne (interesował się problematyką lwowską);
  4. archiwa Stanisława Lama (1891-1965), autora nigdy niewydanych tomów pt. „Słownik biograficzny Polaków w świecie” oraz „Wielka encyklopedia XX wieku”;
  5. część archiwów Ludwika Lille (1897-1957), malarza i grafika, prezesa Związku Artystów Polskich we Francji, wieloletniego pracownika Sekcji Polskiej Radia Francuskiego;
  6. archiwa dyplomaty Kajetana Morawskiego (1892-1973).

Warto wreszcie powiedzieć kilka słów o Papierach Emigrantów. Jest to zbiór listów, dokumentów, autografów, dotyczących prac i stosunków emigracji z XIX w. Znaleźć w nim można m.in. niezwykle ciekawe spuścizny następujących osobistości: Stanisława Barzykowskiego, Józefa Bema, Felicjana Biernackiego, Kamila i Ludwika Bystrzonowskich, Floriana Chaborskiego, Seweryna i Franciszka Duchińskich, Józefa Hoene-Wrońskiego, Adolfa Januszkiewicza, Karola Kniaziewicza, Jerzego Ręczyńskiego, Karola Sienkiewicza, Juliana Ursyn Niemcewicza, rodziny Zaleskich. Znajduje się tu również archiwum Sejmu powstańczego, wraz ze słynnym, podpisanym przez wszystkich posłów, aktem detronizacji Mikołaja I z dn. 22 I 1831 r.

Jeśli chodzi o epoki wcześniejsze, zbiory Biblioteki obejmują następujące rękopisy i druki: dokumenty i listy królów polskich do papieży i królów europejskich, diariusze sejmowe. Są tu też: opis poselstwa Jerzego Ossolińskiego do Londynu w roku 1621 oraz archiwa ambasady rosyjskiej w Warszawie z końca XVIII stulecia. Wśród listów widnieją słynne nazwiska: Fryderyka Chopina, Wiktora Hugo, Marii Konopnickiej, Tadeusza Kościuszki, Zygmunta Miłkowskiego (Teodora Tomasza Jeża), księcia Ludwika Napoleona — późniejszego cesarza Napoleona III, Cypriana Norwida, Kazimierza Pułaskiego, Władysława Reymonta, Henryka Sienkiewicza, króla Jana III Sobieskiego, króla Henryka III Walezego, Stefana Żeromskiego. Lista ta nie jest pełna.

W Dziale Kartograficznym jest zbiór (ok. 4 tys. map) atlasów i planów ziem polskich od XVI do XX w., m.in. szesnastowieczne wydanie Mapy Słowiańszczyzny Ptolemeusza, dziewiętnastowieczne mapy ziem polskich znanych kartografów (Józef Chodźko, Joachim Lelewel, Jędrzej Słowaczyński), atlasy Feliksa Wrotnowskiego, Wojciecha Chrzanowskiego, międzywojenne mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego.

Na zakończenie trzeba wspomnieć o dziale poświęconym prasie polskiej z XVIII, XIX i XX w., szczególnie czasopism wychodzących w Polsce i na obczyźnie (roczniki „Czasu” i „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” z Krakowa, „Kuriera Poznańskiego”, „Kuriera Warszawskiego” i lwowskiego „Słowa Polskiego”).

Muzeum Adama Mickiewicza przechowuje pamiątki osobiste wieszcza (m.in. biurko z okresu paryskiego, pióro, kałamarz, obrączki ślubne), papiery osobiste, dokumenty związane z jego działalnością publicystyczną i polityczną. W archiwum zgromadzone są autografy utworów poety („Ksiąg Pielgrzymstwa”, fragmenty „Dziadów”, fragmenty brulionów „Pana Tadeusza”), jego korespondencja, akta rodzinne. Całość ilustruje bardzo bogaty zbiór portretów Mickiewicza (m.in. Davida d’Angers, Bourdelle’a, Oleszczyńskiego, Wańkowicza).

Salon Chopina jest we Francji jedyną stałą wystawą poświęconą pamięci kompozytora. Znajdują się tu autografy muzyczne oraz listy, pamiątki osobiste (zdjęcie, pukiel włosów, fotel z ostatniego mieszkania przy placu Vendôme, maska pośmiertna wykonana przez Clesingera). Należy też wymienić wśród zbiorów portrety bliskich krewnych i przyjaciół (Józef Elsner, Wojciech trzymała, Teofil Kwiatkowski, George Sand).

Muzeum im. Bolesława Biegasa prezentuje wybór dzieł (obrazów i rzeźb) polskich twórców przełomu XIX i XX w. (Bolesław Biegas, Olga Boznańska, Tadeusz Makowski, Jan Styka). Kolekcja ta jest uzupełniona obfitą dokumentacją życia artystycznego (katalogi wystaw, broszury, wycinki prasowe, fotografie) polskiego Paryża.

Kolekcja Kamila Gronkowskiego skupia obrazy i rysunki artystów europejskich XVIII i XIX w. (szkoły francuska, włoska i holenderska) oraz zbiory porcelany, szkła, przedmiotów artystycznych Dalekiego Wschodu.

Należy dodać, iż zbiory artystyczne THL obejmują wybitne dzieła malarstwa polskiego od końca XVIII do początku XX w.:

  1. schyłek XVIII w. reprezentują Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine i Giovanni Lampi;
  2. wczesny XIX w. — Piotr Michałowski, Aleksander Orłowski, January Suchodolski, Walenty Wańkowicz;
  3. połowa XIX w. — Wojciech Gerson, Artur Grottger, Juliusz Kossak, Teofil Kwiatkowski, Henryk Rodakowski, Henryk Siemiradzki;
  4. „Młoda Polska” — Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański;
  5. „Nowa Sztuka” — Bolesław Biegas, Franciszek Siedlecki;
  6. polski impresjonizm i postimpresjonizm — Olga Boznańska, Józef Pankiewicz.

W ostatnim okresie przybyły zbiory Jana Ekierta i van Haardta. Zachowane wycinki prasowe, katalogi wystaw, rzadkie magazyny artystyczno-literackie, archiwa osobiste i rodzinne, korespondencja i fotografie, ukazujące życie i działalność tych twórców, oraz teksty krytyczne i opinie historyków sztuki stanowią bezcenną całość.

W ramach THL istnieją też komisje, które regularnie przeznaczają kilka stypendiów rocznie dla badaczy literatury (Stypendia im. Stanisława Lama) i historii (Stypendia im. Jana i Suzanne Brzękowskich).

Wreszcie podkreślmy, że pod adresem 6, quai d’Orleans mają swoją administracyjną siedzibę różne organizacje, jak Komitet Miejscowy Biblioteki Polskiej, Towarzystwo Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji, Towarzystwo Polsko-Ukraińskie, Towarzystwo im. Janusza Korczaka, Komitet Francuski Dwusetlecia Urodzin Adama Mickiewicza, Komitet Nagrody im. Marii i Zygmunta Lubicz-Zaleskich. Towarzystwo oraz Biblioteka Polska w Paryżu wchodzą w skład Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie.

FOTO: Biblioteka Cyfrowa Polona →

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Witold Zahorski

Długoletni pracownik i obecnie wice-dyrektor Biblioteki Polskiej w Paryżu

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika