13

Pierwszym punktem porządku obrad XIII Sesji była sytuacja instytucji członkowskich Stałej Konferencji, dziś i jutro. Referat wprowadzający Janusza Morkowskiego (tym razem przechowywany w archiwum jako załącznik do protokołu) byt niejako kontynuacją i rozwinięciem tematu zapoczątkowanego w Rzymie.

Referent rozpoczął od stwierdzenia, że wszystkie instytucje zrzeszone w Stałej Konferencji obrastają w zbiory. W efekcie tego zjawiska np. Instytuty Piłsudskiego w Londynie i Nowym Jorku stały się w znacznej mierze także muzeami, podobnie jak Biblioteka Polska w Paryżu; bogate kolekcje malarstwa posiada Fundacja Kościuszkowska i Zespół Szkół w Orchard Lake. Podobnie wzbogacają swe trofea biblioteki i archiwa w instytucjach nie mających żadnego z tych stów w swojej nazwie. Rzadko przy tym udaje się tworzyć zbiory ograniczone do zamierzonego początkowo profilu tematycznego. Na ogół gromadzi się mniej lub bardziej żywiołowo wszystko, czym obdarzają niekiedy darczyńcy w rezultacie zapisów testamentowych, jeżeli tylko darowane przedmioty mają z polskiego punktu widzenia pewną wartość obiektywną, a niekiedy sentymentalną.

Ten stan rzeczy z czasem powoduje problemy, najpierw techniczne: brakuje miejsca, by to wszystko przechowywać, eksponować, brak ludzi, którzy by schedę dokumentowali, konserwowali, udostępniali, a także nie ma niezbędnych do tego środków finansowych. Z kolei nasuwa się pytanie, w jakim stopniu skumulowanie spuścizn służy realizacji celów, dla których dana instytucja została powołana, komu i czemu w obecnych warunkach zbiory mogą i powinny służyć.

Do niedawna w instytucjach emigracyjnych sprawa była jasna — gromadzenie depozytów służy walce kraju z narzuconym systemem, zaświadcza wobec otoczenia, że Polacy trwają w dążeniu do niepodległości, że — gdy nie jest to możliwe w kraju — poza jego granicami kultywują i rozwijają kulturę niezależną. Dziś powszechna jest świadomość, że odmiennie niż dotąd, ale nadal powinniśmy i chcemy służyć sprawie polskiej. Pozostaje pytanie o metody i środki działalności. Nad odpowiedzią na to pytanie trzeba pracować zarówno wspólnie, jak i w każdej instytucji z osobna, z uwzględnieniem jej specyfiki, licząc się z tym, że pokolenie emigrantów politycznych w niezbyt dalekiej przyszłości zacznie przemijać. Nawet zachowując w tej sprawie optymizm, trudno mieć pewność, że następna generacja będzie równie chętna do pracy społecznej.

Zakładając, że istniejące obecnie instytucje pozostaną, muszą zachować swą autonomię, a każda z nich powinna już teraz z perspektywą 5-10 lat:

1. określić cele swego działania;
2. sformułować wynikające z tych celów konsekwencje dla profilu swej działalności i zbiorów, co z reguły pociągnie za sobą w niektórych dziedzinach redukcję, a w innych pogłębienie lub rozszerzenie pola działania;
3. zapewnić sobie środki finansowe, niezbędne dla realizacji przyjętych celów.

Tezy referatu, zarówno dotyczące celów działania, jak i współpracy z instytucjami krajowymi, generalnie biorąc, zostały przyjęte z aprobatą. W dyskusji wysuwano m.in. potrzebę przemyślenia i sformułowania celów Emigracji w nowych warunkach, a w tym włączenia do tych -celów do niedawna niemożliwej pomocy dla Polaków na terenach Związku Radzieckiego. Szereg wypowiedzi dotyczyło też sposobów działania w nowych okolicznościach, np. współdziałania w kwestii profilowania zbiorów i podziału zadań pomiędzy instytucjami członkowskimi Stałej Konferencji. Podkreślano też potrzebę obustronnej wymiany stypendystów między krajem a placówkami emigracyjnymi oraz szanse szerszego korzystania np. z możliwości wykonywania w kraju różnorodnych prac na użytek instytucji emigracyjnych, co często mogłoby być korzystne, zarówno z punktu widzenia fachowości prac wykonywanych przez personel polskojęzyczny, jak i ze względu na z reguły niższe koszty usług wykonywanych w Polsce.

W kolejnym punkcie rozważano dość obszernie wysuniętą przed rokiem propozycję zorganizowania w 1992 r. kolejnej sesji Stałej Konferencji w kraju. Janusz Morkowski i ks. Hieronim Fokciński, którzy — zgodnie z ustaleniami przyjętymi na XII Sesji w Rzymie — prowadzili na ten temat rozmowy w kraju, poinformowali o bardzo pozytywnym stosunku wielu instytucji krajowych do tej propozycji. Potwierdzili rysujące się w wyniku tych rozmów dwie koncepcje zrealizowania tej sesji: dwudniowej, o ukształtowanym już tradycyjnie programie (część organizacyjna i część naukowa) w Warszawie lub w Krakowie (w terminie skoordynowanym z mającym się tam odbyć Zlotem Polonii) lub sesji trwającej aż do pięciu dni, o znacznie rozszerzonym programie. W takim przypadku krajowymi współorganizatorami sesji byłyby Zamek Królewski, Muzeum Narodowe i Biblioteka Narodowa, a koncepcja programowa polegałaby na wzajemnej prezentacji krajowych i emigracyjnych instytucji i specjalistów oraz możliwości ich przyszłej współpracy. W szczególności proponowano wstępnie następujące bloki programowe:

1. prezentację uczestniczących w Stałej Konferencji instytucji emigracyjnych i ich dorobku;
2. prezentację przez instytucje krajowe pamiątek instytucji emigracyjnych XIX w., znajdujących się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego i Biblioteki Narodowej;
3. prezentację przez referentów z instytucji członkowskich Stałej Konferencji zespołu referatów pt. Kultura i sztuka polska na Zachodzie, wygłoszonych w 1991 r. w Rapperswilu;
4. zwiedzanie przez uczestników z emigracji Zamku Królewskiego, Muzeum Narodowego, Biblioteki Narodowej, kościoła i muzeum w Niepokalanowie, domu Chopina w Żelazowej Woli i pałacu w Nieborowie.

W toku dyskusji wysuwano też postulat umożliwienia uczestnikom z zagranicy nawiązania w toku sesji kontaktów z muzeami poza Warszawą i ewentualnych spotkań w nich w późniejszym terminie. Aprobowano propozycję odbycia sesji nie jak zwykle we wrześniu, lecz w czerwcu. Wobec tego, że ks. Fokciński nie mógł podjąć się koordynacji przygotowań do sesji w tym terminie, ustalono, że zadanie to przejmie Muzeum Polskie w Rapperswilu, w bezpośredniej współpracy z Zamkiem Królewskim w Warszawie. Także prowadzenie sekretariatu sesji, zarówno w okresie przygotowań, jak i obrad, powierzono Muzeum Polskiemu w Rapperswilu.

W protokole XIII Sesji odnotowano też ukazanie się ostatecznie w 1991 r. (pomyślanej początkowo jako wydawnictwo z okazji dziesięciolecia Stałej Konferencji) książki Muzea, biblioteki i archiwa polskie na Zachodzie, wyrażając przy tym uznanie i podziękowanie osobom, które mimo wielu trudności doprowadziły sprawę do końca, a mianowicie Ninie Kozłowskiej i śp. Barbarze Kozłowskiej-Mękarskiej oraz Adamowi Kozłowskiemu.