Materiały archiwalne Sekcji Polskiej War Relief Services – National Catholic Welfare Coference w Orchard Lake i Londynie
Materiały archiwalne Sekcji Polskiej War Relief Services – National Catholic Welfare Coference w Orchard Lake i Londynie
Bardzo cenne materiały do działalności Sekcji Polskiej War Relief Services — National Catholic Welfare Conference, a w tłumaczeniu na język polski oficjalnie używanej: „Służba Pomocy Katolickiej Polakom”“ — skrót: SPKP, znajdują się w kolekcji bp. Stefana S. Woźnickiego w Archiwum Polonii w Orchard Lake. Materiały te dotyczą całej działalności WRS—NCWC. Bowiem bp. Woźnicki od 1943 roku pełnił funkcję skarbnika Sekcji Polskiej.
Natomiast w archiwum ks. prał. Rafała Gogolińskiego-Elston w Londynie, znajdują się przede wszystkim źródła do działalności Sekcji Polskiej WRS — NCWC w Wielkiej Brytanii. Ks. Gogoliński był delegatem NCWC dla spraw polskich w Wielkiej Brytanii od grudnia 1943 do stycznia 1946 roku. Delegatem NCWC dla uchodźców 18 narodowości w latach od stycznia 1946 do stycznia 1949 roku. Dyrektorem NCWC' od stycznia 1949 do 1954 roku. Dyrektorem Misji NCWC na Zjednoczone Królestwo od 1954 roku.
Materiały ks. Gogolińskiego w 1998 roku zostały udostępnione do badań naukowych i druku przez Panią Krystynę Białowiejską[1].
Na podstawie tych dwóch zbiorów archiwalnych możemy dokładnie odtworzyć historię i działalność Sekcji Polskiej WRS — NCWC.
National Catholic Welfare Conference
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej czołową katolicką organizacją społeczno-charytatywną, skupiającą wszystkich katolików amerykańskich wraz z tamtejszym Episkopatem była NATIONAL CATHOLIC WELFARE CONFERENCE (Społeczno-Narodowa Katolicka Konferencja Dobroczynności). Powstanie organizacji NCWC sięga roku 1919, gdy po zakończeniu działań wojennych w Europie, odbył się w USA Złoty Jubileuszowy Zjazd Episkopatu Katolickiego celem przedyskutowania i rozwikłania wielu ciężkich problemów społecznych, jakie wyłoniły się po pierwszej wojnie światowej.
Na Zjeździe tym, we wrześniu 1919 r. powstała myśl zorganizowania NATIONAL CATHOLIC WELFARE CONFERENCE — Instytucji działającej pod bezpośrednią władzą katolickiego Episkopatu amerykańskiego.
Jako cele swoje NCWC postawiła: „Zjednoczenie i zorganizowanie katolików w Stanach Zjednoczonych AP dla szerzenia pracy oświatowej, opieki społecznej, pomocy dla imigrantów, itd.”
Do założenia NCWC przyczyniły się sugestie Papieża Benedykta XV, który wówczas, w kwietniu 1919 r., pisał do Episkopatu amerykańskiego: „W związku z szerokim wpływem Waszym i Waszego Narodu możliwościami, który żyje w swobodzie osobistej i cywilizacji chrześcijańskiej — jesteście predysponowani do objęcia głównej roli w odbudowie pokoju i porządku oraz zrekonstruowania życia społecznego na tych samych zasadach”.
Na czele Organizacji NCWC stanęło dziesięciu arcybiskupów i biskupów amerykańskich, a cele Organizacji, według brzmienia listu pasterskiego, wydanego w 1919 r. zostały sprecyzowane następująco: „Pod auspicjami NCWC zgrupowaliśmy różnorakie stowarzyszenia, działające z pobudek religijnych. Każde z nich, prowadząc w dalszym ciągu swoją specjalną pracę na wybranym polu, będzie teraz czerpać dodatkowe siły dzięki ogólnej współpracy”.
Działalność NCWC w okresie między dwiema wojnami wyraża się wspaniałymi osiągnięciami tak na polu szkolnictwa ogólnego i zawodowego, dalej — opieki społecznej nad pracownikami, emerytami, starcami i sierotami, realizowanymi zarówno bezpośrednio, dzięki własnym funduszom, czy przez wspieranie stowarzyszeń, związków, itp. W okresie tym zorganizowano własne zakłady społeczne, szkoły, szpitale, przytułki[2].
War Relief Services — NCWC
W okresie drugiej wojny światowej Episkopat amerykański powołał do życia BISKUPI KOMITET POTRZEB WOJENNYCH I POMOCY. Z początkiem 1943 r. wymieniony Komitet wypracował szczegółowe plany pracy i po uzyskaniu aprobaty i poparcia dla swych celów od rządu Stanów Zjednoczonych, po uzgodnieniu planu akcji z sojuszniczymi rządami oraz istniejącymi stowarzyszeniami katolickimi w innych krajach, Komitet ten, już jako Instytucja WAR RELIEF SERVICES — NCWC przystąpił niezwłocznie do pracy, w oparciu o następujące zasady:
- w każdym kraju zostaną użyte do pracy istniejące tam organizacje charytatywne, którym dana będzie przez WRS—NCWC pomoc w ludziach i materiałach;
- WRS—NCWC udzielać będzie pomocy wszystkim ofiarom wojny, bez względu na ich rasę, wyznanie i przekonania polityczne;
- w krajach, gdzie pomoc jest udzielana, amerykańscy przedstawiciele WRS—NCWC będą baczyć, aby zasady pomocy nie zostały wypaczone i by Centrala była informowana o dalszych potrzebach[3].
Sekcja Polska - War Relief Services — NCWC
Akcja filantropijna WRS—NCWC dla Polaków została zapoczątkowana w 1943 r. przez powołanie do życia w ramach WRS—NCWC osobnej SEKCJI POLSKIEJ, której przewodniczącym został mianowany ks. bp J. tawlina. Do zorganizowania akcji SEKCJI POLSKIEJ w terenie został delegowany z WRS—NCWC w Nowym Yorku dyrektor tejże Sekcji ks. A. Wycisło, który natychmiast udał się w podróż do Anglii, a następnie na Środkowy Wschód.
Działalność WRS—NCWC dla Polaków — rozrzuconych w wyniku wojny niemal po całym świecie — stopniowo obejmowała kraje w których czasowe pomieszczenie znalazła największa liczba uchodźców polskich oraz Wojska Polskiego, a mianowicie na początku 1946 roku ilość ośrodków wynosiła:
- Wielka Brytania 62 ośrodków
- Egipt 18 -
- Palestyna 31 -
- Iran 4 -
- Indie 8 -
- Kenya 3 -
- Uganda 10 -
- Tanganika 10 -
- Rodezja 11 (wraz z Płd. Afryką)
- Włochy 36 “
- Liban 4 “
a ponadto WRS—NCWC objął opieką ośrodki uchodźctwa polskiego w Meksyku, sierot polskich w Nowej Zelandii oraz w Europie Zachodniej nad setkami tysięcy Polaków, uwolnionych z niewoli niemieckiej. Od grudnia 1945 r. pomoc WRS—NCWC rozciąga się również na Kraj[4].
Zadania, cele, charakter pracy , Polskiej Sekcji WRS—NCWC, „Służby Pomocy Katolickiej Polakom”, nakreślał statut, oto jego fragment:
1. Nazwa Organizacji:
Nazwa organizacji: WAR RELIEF SERVICES — NATIONAL WELFARE CONFERENCE — skrót: WRS—NCWC Tytuł Polskiej Sekcji SŁUŻBA POMOCY KATOLICKIEJ POLAKOM — skrót: SPKP — do której odnosi się niniejszy Statut.
2.Władze Organizacji:
„War Relief Services” jako jeden z działów pracy NCWC podlega bezpośrednio Episkopatowi Amerykańskiemu i obejmuje między innymi pracę dobroczynną dla uchodźctwa cywilnego polskiego jak i pomoc dla wojska.
Sekcję Polską SPKP obowiązują przepisy i zarządzenia Organizacji NCWC.
Działalność SPKP wśród ludności cywilnej i na terenie wojska znajduje się pod kontrolą Polskiego Biskupa Polowego jako „Chairmen’a”. Władzą wykonawczą dla prac Sekcji Polskiej jest Dyrektor, delegowany z ramienia Episkopatu Amerykańskiego. Obecnie Dyrektorem jest Ks. Alojzy WYCISŁO.
3. Cele Organizacji:
Organizacja SPKP ma za zadanie niesienie pomocy Polskiej ludności cywilnej na uchodźctwie i wojsku:
- przez organizowanie i prowadzenie świetlic katolickich, domów wypoczynkowych, szpitali, sierocińców itp. prac charytatywnych i społecznych, gdzie tylko znajdują się Polacy i jest potrzeba pomocy. O pierwszeństwie realizacji potrzeb decyduje Delegat Episkopatu Amerykańskiego
- przez stworzenie warunków duchowieństwu polskiemu niesienia pomocy ludności cywilnej lub wojsku, przeprowadzając wszystkie swe plany przy współpracy duchowieństwa.
4. Charakter pracy:
Specjalny charakter pracy Organizacji SPKP oparty jest na udzielaniu pomocy nie w celach zarobkowych, lecz w pełnym sensie pracy charytatywnej.
- Wszelkie ewentualne dochody, uzyskane w świetlicach, domach wypoczynkowych itd. pozostają w poszczególnych placówkach dla dalszego ich rozwoju lub zostaną przeznaczone — za zgodą Reprezentanta WRS — na cele inne danego osiedla lub oddziału.
- Przy realizacji potrzeb fundamentem pracy i zadaniem pracowników jest przeprowadzenie całej akcji w duchu katolickim, z uwzględnieniem strony tak fizycznej jak i moralnej.
5. Strona techniczna pracy:
Wśród ludności cywilnej i na terenie wojska organizacja SPKP przeprowadza swoje prace na podstawie „Wytycznych współpracy”, opracowanych i uzgodnionych przez Delegata Episkopatu Amerykańskiego z poszczególnymi odpowiednimi władzami.
6. Personel:
Pracownikiem organizacji SPKP może być tylko osoba wyznania rzymsko- katolickiego.
- Delegat Episkopatu Amerykańskiego musi przestrzegać, aby do pracy w SPKP zostały przyjęte tylko osoby stojące na wysokim poziomie moralnym.
- Pracownicy Organizacji SPKP muszą dbać o dobrą reputację Instytucji i świecić przykładem życia w duchu katolickim.
7. Fundusze:
Organizacja SPKP czerpie swe fundusze z Departamentu Rządu Amerykańskiego „National War Fund”, staraniem Episkopatu Amerykańskiego który zobowiązał się dostarczać odpowiednich funduszów na prowadzenie akcji SPKP.
- Delegat Episkopatu Amerykańskiego sporządza preliminarz potrzeb finansowych, na podstawie którego asygnuje pieniądze na poszczególne prace.
- Wkład finansowy Episkopatu Amerykańskiego i cały wysiłek Organizacji wykazuje specjalny charakter Instytucji w tym, że pieniądze te są darem i nie służą:
- rozwinięciu lub wprowadzeniu organizacji zarobkującej;
- do uzyskania pieniędzy dla celów propagandowych.
8. Umundurowanie:
Personel Organizacji SPKP ma prawo i obowiązek noszenia munduru i odznak przewidzianych przepisami Organizacji WRS, uzgodnionych z władzami cywilnymi i wojskowymi, tj.:
- mundur polowy, kroju wojskowego i beret khaki z wypustką biało-żółtą.
- mundur galowy kroju wojskowego granatowy — furażerka granatowa z wypustką biało-żółtą, z odznaką „War Relief Services”.
Odznaki: na naramiennikach munduru wstążka poprzeczna biało-żółta, z napisem „Welfare”. Na lewym przedramieniu odznaka Instytucji WRS, okrągła granatowa pieczęć z krzyżem na tle biało-żółtym. Na obydwu ramionach przepisowy napis „Poland”[5]5.
Współpracę pracowników War Relief Services — NCWC — „Służba Pomocy Katolickiej Polakom” przy Armii Polskiej na Wschodzie określały „Przepisy Służbowe”, które m. in. stwierdzały:
I. Służba pracowników War Relief Services — NCWC (Służba Pomocy Katolickiej Polakom) przy APW, będzie traktowana przez wszystkie władze wojskowe jako najwyższy wyraz ofiarności i poświęcenia dla dobra żołnierza — a personel jest uznawany za tę kategorię obywateli, która na równi z żołnierzem spełnia najbardziej zaszczytną służbę dla Kraju. (Ustęp 6 „Uzupełnienia do Zasad współpracy Instytucji Filantr. z APW”).
II. Praca w Instytucji SPKP jest oparta na:
- Statucie Instytucji SPKP,
- Ogólnej Instrukcji Organizacji,
- Niniejszych Przepisach Służbowych.
- Pracownicy War Relief Services — NCWC, (Służba Pomocy Katolickiej Polakom) dzielą się na:
- pracujących na terenie wojska,
- pracujący w ośrodkach cywilnych (uchodźczych).
III. Pracownicy pracujący na terenie Wojska, posiadający dokumenty wojskowe uzyskane na podstawie zezwolenia władz wojskowych, są obowiązani, w myśl podpisanej deklaracji:
- spełniać każdą pracę wyznaczoną przez Dyrektora WRS, względnie osobę przez niego upoważnioną, w ramach zadań Instytucji w APW,
- używać munduru i odznak ustalonych przez Instytucję w porozumieniu z władzami wojskowymi,
- pracownik nie wystąpi z Instytucji bez zgody Dyrekcji, wydanej na piśmie,— wystąpienie na własną prośbę może nastąpić z powodu złego stanu zdrowia, ciężkich warunków rodzinnych lub innych ważnych względów natury osobistej.
- Zwolnienie pracownika przez Dyrekcję WRS może być spowodowane nieprzydatnością pracownika do powierzonej mu pracy, zmianami organizacyjnymi Instytucji, względnie innymi nieprzewidzianymi wypadkami, lub też cofnięciem zgody władz wojskowych.
- Tak wystąpienie na własną prośbę jak i zwolnienie pracownika może nastąpić tylko po uprzednim zawiadomieniu pisemnym w terminie nie krótszym niż 14 dni, przy czym pracownikowi nie przysługuje żadna odprawa z tytułu dotychczasowej pracy.
- W razie wystąpienia z pracy lub zwolnienia, pracownik zobowiązany jest do zwrotu dokumentów wojskowych i legitymacji Instytucji i zostaje oddany pod opiekę Delegatury MP i OS.
2. Pracowników zatrudnionych w ośrodkach cywilnych, administracji Centrali, warsztatach i pracowniach, względnie innych samodzielnych komórkach Instytucji, nieposiadających dokumentów wojskowych („Pay Book’ów”), obowiązują te same przepisy co pracowników wojskowych, za wyjątkiem punktu b) odnośnie noszenia munduru wojskowego, oraz punktu f) zwrotu dokumentów wojskowych.
Obie kategorie pracowników obowiązuje jedno-miesięczny okres próbny, który może być przez Dyrekcję przedłużony do trzech miesięcy.
IV. Uposażenie.
- Pracownicy wojskowi tak przy jednostkach APW, Centrali, jak i pracujący w świetlicach SPKP, domach wypoczynkowych, kantynach w charakterze np. świetliczarek, kantyniarek czy pielęgniarek, otrzymują stałe uposażenie miesięczne w wysokości zależnej od umowy.
- Pracownicy cywilni, zatrudnieni jako personel pomocniczy (biurowy lub świetlicowy) otrzymują uposażenie do £13.12.000 miesięcznie, gdy nie tracą prawa do zasiłku uchodźczego, wypłacanego przez Delegaturę MP i OS.
V. Dodatki funkcyjne i specjalne.
- Pracownicy zajmujący kierownicze stanowiska w domach wypoczynkowych lub świetlicach zatrudniających ponad 2 osoby, otrzymują miesięczny dodatek funkcyjny (przywiązany do spełnianej funkcji kierowniczej) według uznania Dyrekcji. Przeniesienie pracownika na inne stanowisko powoduje utratę tego dodatku.
- Wszyscy pracownicy świetlic, pracujący w specjalnych warunkach pustynnych, otrzymują dodatek specjalny w wysokości ustalanej przez Dyrekcję. Miejscowości, do których przywiązany jest dodatek specjalny ustala Dyrekcja WRS.
- Wszyscy pracownicy wojskowi otrzymują jednorazowy dodatek na umundurowanie w wysokości ustalanej przez Dyrekcję WRS.
- Pracownikom tak wojskowym, jak i cywilnym nie przysługują żadne do-
datki mieszkaniowe, żywnościowe czy rodzinne. Pracownicy wojskowi korzystają za opłatą, w ramach możliwości, z kwaterunku wojskowego[6]
Działalność na Środkowym Wschodzie
Pomoc War Relief Services na terenie Środkowego Wschodu obejmowała działalność:
- rekreacyjną;
- kulturalno—oświatową;
- medyczną (dla szpitali i indywidualną);
- pomoce w naturze z darów amerykańskich.
Od początku swego istnienia, akcja WRS—NCWC prowadzona była jednocześnie dla
- wojska polskiego
- uchodźctwa cywilnego wyrażając się przede wszystkim w zakładaniu i prowadzeniu
- świetlic wojskowych i cywilnych,
- warsztatów pracy,
- herbaciarni i sklepików.
Niezależnie od świetlic zakładanych i prowadzonych bezpośrednio przez WRS—NCWC, a więc jako Placówek własnych, zakładano poszczególnym oddziałom w miarę potrzeby ŚWIETLICE ODDZIAŁOWE I SKLEPIKI ŻOŁNIERSKIE.
Prowadzone w oddziałach wojskowych i skupiskach uchodźczych, a także przy szkołach wojskowych (junackich i młodszych ochotniczek) oraz przy szkołach cywilnych świetlice WRS—NCWC z reguły zostały wyposażone w sprzęt kulturalno-oświatowy oraz rekreacyjny i rozrywkowy, a mianowicie:
- biblioteki (stałe i ruchome),
- pisma — codzienne i okresowe,
- radioodbiorniki,
- gramofony z płytami,
- linguaphony,
- gry świetlicowe.
We wszystkich świetlicach WRS NCWC, prowadzonych przez personel świetlicowy WRS—NCWC, organizowano odczyty, pogadanki, akademie oraz różne imprezy o charakterze oświatowo-dydaktycznym i rozrywkowym.
Wyposażenie świetlic WRS NCWC, nawet w najtrudniejszych warunkach bytowania (pustynia, obozy), pomyślane było pod kątem dania maximum wygody i estetyki, a to w celu wytworzenia w nich atmosfery domu, dającej pełny wypoczynek po pracy.
W trosce o jak najwydatniejsze przyjście z pomocą żołnierzowi w jego częstokroć trudnych warunkach bytowania (np. na pustyni) w organizowanych i prowadzonych przez NCWC kantynach, bufetach, herbaciarniach, sklepikach stosowano przy wytyczaniu cen za posiłki zasadę samowystarczalności, wskutek czego niskie ceny, przystosowane do możliwości płatniczych żołnierza wiązały go silniej z świetlicami WRS—NCWC[7].
Od 1943-1945 Kair był siedzibą Dyrektora SEKCJI POLSKIEJ WRS—NCWC (WRS—POLISH PROJECTS) i swym zasięgiem obejmował akcję dla Polaków — żołnierzy i uchodźców — w następujących krajach: Egipt, Palestyna, Anglia, Iran, Afryka, Indie, Włochy, Meksyk.
Stopniowo akcja pomocy i pracy WRS—NCWC na wymienionych terenach została ujęta w ramy organizacyjne i była prowadzona przy pomocy własnego personelu. Został opracowany Statut Instytucji oraz nastąpiło zalegalizowanie przez władze wojskowe polskie i angielskie Instytucji filantropijnej WRS—NCWC jako organizacji paramilitarnej. Legalizacja działalności Instytucji nastąpiła przez brytyjski GEN. ORDERS ME, Series 214, nr 669722, par. 708 z dnia 30 czerwca 1944 oraz przez władze wojskowe polskie przez ogłoszenie w dniu 17 VII 1944 ZASAD WSPÓŁPRACY APW Z INSTYTUCJĄ FILANTROPIJNĄ WRS—NCWC.
W okresie tym do Centrali WRS—NCWC w Kairze, dyrektorem której został mianowany ks. A. Wycisło, dobijały transporty z Ameryki, a to: środki lecznicze, witaminy, instrumenty lekarskie (mikroskopy, diatermie, instrumenty chirurgiczne), gry sportowe, meble świetlicowe, leżaki, książki, środki odżywcze, maszyny do pisania, maszyny do szycia, narzędzia stolarskie i inne, a dalej — ubrania, bielizna, koce, moskitiery, pasta do zębów, itp.
W okresie 1944-1946 łącznie do Egiptu przybyło z Ameryki jedenaście transportów morskich, w tym pięć przysłanych przez WRS—NCWC, a sześć pozostałych transportów stanowiły dary RADY POLONII AMERYKAŃSKIEJ (POLISH WAR RELIEF). Dary te z magazynów WRS w Egipcie (Kair, Alexandria i Port-Said) rozesłano do krajów: do Włoch — 23 transporty, Francji — 7, Afryki — 2, Niemiec —1 (transporty morskie), natomiast drogą lądową wysłano: do Palestyny — 4, Libanu — 2.
Transporty do Afryki, Iranu i Indii były kierowane wprost z Ameryki do wymienionych krajów. Także i Włochy otrzymały wiele transportów bezpośrednio z USA. Akcja zakładania świetlic WRS—NCWC na terenie Egiptu (w oddziałach wojskowych) postępowała szybko. Oprócz Placówek własnych, to jest takich, którymi Instytucja kieruje i administruje za pomocą własnego personelu, WRS—NCWC równie pomagała lub całkowicie urządzała świetlice poszczególnym Oddziałom, bądź Szkołom wojskowym.
Równolegle do prowadzonej akcji świetlicowej rozwijała się na tym terenie akcja pomocy w sprzęcie nadesłanym z USA bądź te zakupionym na miejscu. I tak szpitale wojskowe otrzymały bardzo cenną pomoc w sprzęcie medycznym (aparatury, instrumenty, mikroskopy) oraz leki i witaminy, a nadto równie pomoc finansową. Sumptem WRS został uruchomiony w Heliopolis DOM WYPOCZYNKOWY WRS dla ochotniczek PSK i Sióstr PCK, w którym ponad 450 kuracjuszek spędziło swój urlop czy rekonwalescencję.
Pomocy finansowej oraz w sprzęcie doznały szkoły junackie (w Maadi, Heliopolis, Tel-El-Kebir), więc prócz świetlic, pomocy szkolnych, instrumentów muzycznych, sportowych, równie gotówkę na zakup sprzętu kwaterunkowego, jak łóżka, materace, prześcieradła, itp. Orkiestry wojskowe otrzymały komplety instrumentów muzycznych dętych lub smyczkowych, sprowadzonych z USA. Sumptem WRS został zradiofonizowany cały szpital wojskowy, także we wszystkich salach oraz na dziedzińcu zostały zainstalowane megafony.
Wydatnej pomocy finansowej oraz w lekarstwach doznała Centrala PCK w Kairze.
Wiele oddziałów wojskowych otrzymało maszyny do szycia. Batalion Kolejowy otrzymał kino objazdowe.
Należy nadmienić, że w roku budżetowym 1944/45 wkład finansowy WRS—NCWC (w gotówce) na terenie Środkowego Wschodu wyniósł ponad jeden milion dolarów, nie licząc pomocy udzielonej w sprzęcie i towarach.
Niezależnie od wyżej wymienionej akcji pomocy, Delegatura WRS w Kairze prowadziła na terenie Środkowego Wschodu akcję wysyłania paczek do Polski, przy czym jedne z nich tzw. „egipskie” były wysyłane z magazynów WRS w Egipcie, zaś drugie tzw. CARE z USA.
Delegatem WRS—NCWC na Środkowym Wschodzie był od lipca 1945 r. do kwietnia 1948 r. ks. Jan Achtabowski[8].
Palestyna
Na rok 1944/1945 przypada największe nasilenie w rozwoju działalności WRS na terenie Palestyny. W pierwszej fazie pracy, od lipca 1943 do maja 1944 — WRS—NCWC działała na tym terenie wśród Polaków jakby nieoficjalnie, bez ścisłych ram organizacyjnych i bez własnego personelu, a praca ta oparta była wyłącznie do dobrowolnej współpracy Księży Kapelanów i wolontariuszy; pomoc w tym okresie w odniesieniu do uchodźctwa polskiego wyrażała się w akcji charytatywnej o charakterze doraźnym (wsparcia i pomoce), a także częściowo dziedzinę kulturalną (finansowano wydawnictwo W IMIĘ BOŻE oraz drobne wydawnictwa religijne).
Powstałe w tym okresie świetlice na terenie wojska i szkół nosiły miano ŚWIETLIC KATOLICKICH, bez ujawnienia właściwego ich fundatora, a więc WRS—NCWC.
Agendy WRS—NCWC w tym początkowym okresie na terenie Palestyny sprawował ks. prałat T. Reginek, następnie ks. dziekan Brandys, a od lipca 1944 aż do chwili zakończenia działalności WRS na tym terenie (kwiecień 1948) ks. J. Achtabowski, mianowany dyrektorem przez centralę WRS—. NCWC.
Palestyna była jednym z trudniejszych terenów pracy, albowiem na tym terenie praca WRS musiała być realizowana pod kątem wielorakich potrzeb i do nich ścisłe dostosowana. O tej różnorodności świadczyły typy świetlic, więc wojskowe, szkolno-wojskowe, w ośrodkach cywilnych, w Domach Matek, harcerskie, itp., a nadto warsztaty i pracownie szkoleniowe. W stosunkowo krótkim czasie uruchomiono na terenie Palestyny 32 świetlice dla wojska, szkół i uchodźstwa, a nadto zorganizowano herbaciarnie, sklepiki, warsztaty-pracownie, a w wojsku równie fryzjernie.
Mimo mnóstwa przeciwności i braków na tym terenie wszelkiego sprzętu i urządzeń, przecie pracę doprowadzono we wszystkich wypadkach do końca: oddawane do użytku świetlice WRS posiadały wszystkie — aczkolwiek z wielkim trudem, lecz po niezbyt wygórowanych cenach zdobyte — wszystkie niezbędne urządzenia i pomoce świetlicowe.
Kwestia odpowiedniego lokalu świetlicowego posiadała duże znaczenia, więc te starania szły w tym kierunku, aby był widny i obszerny i jak najkorzystniej położony w danej miejscowości czy obozie.
Przy wyposażaniu świetlic w sprzęt zwracano uwagę, by meble i urządzenia były jednolite.
- Gry świetlicowe (szachy, warcaby, ping-pong, siatkówka i inne),
- Biblioteczki (świetlicowe czy wędrowne z Dyrekcji WRS),
- Radioodbiornik, gramofon z płytami (koncertowe, taneczne),
- Linguaphony (do nauki języków obcych),
- Czasopisma (polskie i w językach obcych,
- Dekoracja wnętrz (obrazy, malowidła, obrusy, firanki, godło WRS).
Wszystko to stanowiło-składało się na całość wyposażenia świetlicy WRS.
Niezależnie od realizacji życia świetlicowego, wyrażającego się w dążeniu do osiągnięcia celów kulturalno-oświatowych, dydaktycznych i wychowawczych oraz rekreacyjno-rozrywkowych — nie zapomniano również o uruchomieniu w niektórych świetlicach żołnierskich i szkolnych bufetów czy sklepików, wydających po możliwie najniższych, a przystosowanych do możliwości płatniczych żołnierza cenach różnego rodzaju posiłki, kanapki i słodycze zazwyczaj własnego wyrobu.
Oto pełny, aczkolwiek w zarysie tylko nakreślony obraz typowej świetlicy WRS— NCWC na terenie Palestyny. Typowej w założeniu do wszystkich świetlic co do ich urządzenia, lecz nie w odniesieniu do charakteru i planów-postulatów w nich realizowanych. Różniły się bowiem zasadniczo od siebie świetlice wojskowe od cywilnych, a jeszcze inny charakter posiadały świetlice przeznaczone dla młodzieży junackiej i młodszych ochotniczek czy świetlice istniejące w szkołach cywilnych czy specjalne harcerskie, które — zarówno pod względem wyposażenia jak i w odniesieniu do programu w nich realizowanego — były ściśle dostosowywane do warunków i potrzeb[9].
Utrzymanie świetlicy wymagało starannej opieki, a realizacja jej programu nie tylko ustawicznej ze strony świetliczanki czujności, lecz doświadczenia i co najważniejsze umiłowania tej ciężkiej i odpowiedzialnej pracy. Praca świetlicowa — jedno z najważniejszych zagadnień w życiu świetlicy to: imprezy czy konkursy organizowane przez świetlicę, dalej rozgrywki zespołowe na znajdującym się w świetlicy sprzęcie sportowym czy rozrywkowym, dalej — organizowanie koncertów, festiwali siłami własnymi czy zaangażowanymi, a jeszcze — wykłady, odczyty, pogadanki, lekcje śpiewu i występy chóru świetlicowego, itp. Tej odpowiedzialnej pracy dokonały dzielne świetliczanki WRS z oddaniem i zaparciem współpracujące na tym polu przy urabianiu młodych charakterów.
Pomoc bezinteresowna i stała współpraca wszystkich korzystających z dobrodziejstw świetlic WRS, zwłaszcza tych, którzy sami w pełni doceniali fakt istnienia świetlicy i jej rolę w ich życiu — pomoc ta objawiała się szczególnie wśród młodzieży szkolnej — uczniów i uczennic szkół wojskowych. I w tych świetlicach WRS istniała zawsze harmonijna koordynacja w realizowaniu postulatów świetlicowych, a wyrażających się w dążeniu do wypełniania wolnych chwil dobrym i pożytecznym[10].
Dowód zrozumienia i odczucia wysiłków kierownictwa WRS przejawił się w listach do dyrekcji WRS adresowanych. Oto wyjątki:
- „Od chwili uruchomienia Waszej świetlicy — znikła próżność i pustka, których w chwilach wolnych bałem się najwięcej” — pisał młody junak, uczeń gimnazjum.
- „Ucieszyłyśmy się bardzo — pisze po otwarciu świetlicy WRS uczennica VI kl. Szkoły Powszechnej SMO w Nazarecie — tym dowodem pamięci i za serca naszych drogich Rodaków z Ameryki, którzy, choć są tak daleko, jednak łączność swoją z nami i Ojczyzną zawsze tak pięknie umieją okazać.”[11]
Równolegle do akcji świetlicowej, trwającej nieprzerwanie w ustawicznie zmieniających się warunkach, spowodowanych ruchem w terenie, a więc zmianami miejsc postoju oddziałów wojskowych, czy w ośrodkach uchodźctwa, do którego to „ruchu” WRS dostosowując się, przenosiła swe świetlice, czy otwierała nowe — prowadzono akcję pomocy i opieki według możliwości, a która — w zarysie — obejmowała na terenie Palestyny:
POMOC MEDYCZNĄ — przynosiła wiele cichego dobrodziejstwa. Była udzielana szpitalom wojskowym i ambulatoriom zarówno w sprzęcie medycznym, urządzeniach oraz w lekach i witaminach. W wyjątkowych wypadkach pomagano — mimo iż na ten cel nie było specjalnych funduszy — ciężko chorym (leczenie specjalistyczne, przeprowadzane operacje, itp.[12]
WARSZTATY—PRACOWNIE WRS — idea organizowania wśród uchodźctwa własnych i opartych na zasadach samowystarczalności komórek-warsztatów pracy, była propagowana przez WRS w Palestynie już od początku działalności Instytucji na tym terenie. Uruchomiono sumptem WRS w ośrodku uchodźczym w Betlehem pracownię stolarską, której dalsze prowadzenie przekazano Delegaturze Opieki Społecznej. Warsztat ten następnie przeniesiono do Jerozolimy, gdzie dalej prosperował.
W Jerozolimie uruchomiono w specjalnie na ten cel wynajętym domu pracownie-warsztaty, obejmujące następujące działy pracy: pracownię krawiecką, szewską, wyrobów skórzanych i pracownię artystyczną. Nadto szwalnię w Ain-Karem i ślusarnie w Betlehem.
Myślą przewodnią przy zakładaniu tych pracowni było: danie zajęcia i zarobku chętnym, zwłaszcza fachowcom spośród inwalidów i zwolnionych z wojska, a przy okazji zainteresować i przeszkolić fachowo w innych zawodach.
Warsztaty-pracownie WRS spełniły swoje zadanie w wielu kierunkach: dały pracę i zarobek niektórym fachowcom spośród uchodźctwa, a wielu z nich dzięki temu nabrało odwagi i usamodzielniło się, zakładając następnie własne pracownie.
W warsztatach WRS w Jerozolimie zelowano bezpłatnie obuwie, zebrane przez uchodźców w Palestynie, a przeznaczone dla Rodaków uwolnionych z obozów niemieckich.
Zamkniętym ośrodkom uchodźczym i kursom w wojsku oddano do użytku sprzęt i maszyny do szycia.
POMOCE SZKOLNE — szkołom i uczącej się młodzieży — w pomocach szkolnych i sprzęcie rekreacyjnym (piłki, siatkówka, gry i zabawy) — nadto finansowanie przez WRS wycieczek szkolnych po Ziemi Świętej, do Libanu i Egiptu.
KURSOM NAUKOWYM — prócz podręczników, maszyn do pisania i przyborów do pracy naukowej — dostarczano powielaczy (MIMEOGRAPH), gramofonów z płytami do nauki języków obcych (LINGUA-PHON), nadto mapy, obrazy, maszyny do szycia. Dostarczane przez WRS instrumenty muzyczne, sprowadzone z Ameryki, były dla zespołów prawdziwą atrakcją.
Studentom polskim udzielano pomocy odzieżowej z darów amerykańskich oraz artykułów pierwszej potrzeby.
KLUB — ŚWIETLICA CENTRALNA WRS w JEROZOLIMIE (lokalu—siedzibie Dyrekcji WRS w Jerozolimie) założono reprezentacyjny KLUB — ŚWIETLICE na potrzeby którego przeznaczono obszerny lokal, składający się z trzech pokojów i dużego holu, ściany którego przyozdobiono odznakami dywizyjnymi AWP. W KLUBIE-ŚWIETLICY WRS chętnie przebywała młodzież i starsi. Dla szkół, wycieczek urządzano tu różne imprezy. Prowadzono stołówkę i bufet.
BIBLIOTEKA CENTRALNA WRS w Jerozolimie mieściła się w lokalu ŚWIETLICY - KLUBU WRS. Nosiła ona nazwę ŹRÓDŁOWA. Zawierała około półtora tysiąca tomów odkupionych najczęściej od prywatnych posiadaczy. Dział NAUKOWY Biblioteki WRS posiadał wiele oryginalnych i rzadkich dziś dzieł polskich.
BIBLIOTEKA RUCHOMA — przeznaczona dla świetlic WRS w terenie, zawierała przeważnie książki beletrystyczne i szkolne. Była ona pomyślana jako biblioteka okrężna, w kilku zestawach-kompletach, umieszczonych w specjalnie do tego celu wykonanych skrzyniach obitych blachą i posiadających zamknięcia. Zestawy te wędrowały od świetlicy do świetlicy na terenie Palestyny i Libanu. Tak pomyślana BIBLIOTEKA RUCHOMA podyktowana była specyficznymi warunkami, w jakich bytowali uchodźcy (obozy, osiedla), a nadto ograniczoną ilością książek w języku polskim. Przez rozbicie księgozbioru na kilka kompletów było możliwe równoczesne obsłużenie biblioteczkami wielu obozów i ośrodków.
FILM DOKUMENTACYJNY o charakterze reportażowym z przebiegu uroczystości i wypadków związanych z życiem uchodźctwa polskiego w Ziemi Świętej wykonano sumptem WRS—NCWC w Palestynie.
WYDAWNICTWO „Nasza Świetlica” — biuletyn Delegatury WRS na Wschodzie wydawany był okresowo — jako miesięcznik — od stycznia 1945 do listopada 1946 w Jerozolimie. Składał się przeciętnie z 30 stron drukowanych na powielaczu, zaś okładka i kilka stron z ilustracjami w drukarni. Zawierał wiadomości z życia i pracy WRS na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem akcji pomocy na rzecz Polaków. Zawierał on równie dane wytyczne dla pracy imprez w świetlicach WRS.
Działalność wydawniczą Delegatury WRS na Wschodzie, obejmującą równie wydawanie biuletynu „Nasza Świetlica” prowadził red. W. Szmidla. W okresie 1946 i 1947 r. był on równie wicedyrektorem WRS na Palestynę[13].
WAR RELIEF SERVICES - NCWC w PALESTYNIE Sprawozdanie za okres od lipca 1944 do września 1948[14].
1. ŚWIETLICE WOJSKOWE:
- JEROZOLIMA 6 (dwie z kantynami i bufetami)
- LATRUN - 2 (jedna )
- KFAR-BIL 2 (jedna )
- REHOVOTH 4 (jedna )
- ABU-KBIR 1 (jedna )
- TEL-AVIV 1 (jedna oraz stołówka)
2. KLUB - ŚWIETLICA CENTRALNA:
- JEROZOLIMA 1 (wydawanie obiadów, bufet)
3. ŚWIETLICE SZKOLNE WOJSKOWE:
- NAZARETH 10 (jedna kantyna-bufet)
- TIBERIAS 1
- KIRYAT MOTZ 1
- SARAFAND 2
- BARBARA 3
4. ŚWIETLICE CYWILNE:
- BETLEHEM 1
- BETHANY 2
- IN-KAREM 1
- JEBELELARAB 1
- ABU-KBIR 1
- JAFFA 2
- TEL-AVIV 2
5. PRACOWNIE:
- JEROZOLIMA - 3
- BETLEHEM - 2
- AIN-KAREM - 1
- BARBARA - 1
- KFAR BIL - 1
6. MAGAZYNY-SKŁADY:
- JEROZOLIMA 1
WRS — NCWC W Wielkiej Brytanii
Pierwszą delegaturą jaką WRS—NCWC w ogóle zorganizowało w świecie, była delegatura dla Polaków w Wielkiej Brytanii, założona w grudniu 1943 roku.
Działalność NCWC na całym świecie była skierowana na Polski Projekt NCWC w Wielkiej Brytanii. Specjalnym celem była opieka nad polskimi żołnierzami, ich duchowym i moralnym dobrem i na zapewnieniu im kulturowego i intelektualnego rozwoju w prawdziwej katolickiej i polskiej atmosferze.
Ksiądz Gogoliński-Elston otrzymał polecenie rozpoczęcia natychmiastowej działalności i już 10 grudnia 1943 Polskie Ognisko w Blackpool zostało przyjęte jako pierwsze Centrum dla Polaków w Wielkiej Brytanii. 12 grudnia 1943 roku zostało otwarte w Edinburgh NCWC Centrum Wypoczynku i Rehabilitacji dla Polskich Studentów Uniwersyteckich, 15 grudnia 1943 otwarto NCWC Kantynę Polskich Sił Powietrznych w Blackpool, 24 grudnia 1943 stworzono NCWC Centrum Wypoczynku i Rehabilitacji dla Rekonwalescencji Polskich Lotników w Blackpool i NCWC Centrum Wypoczynku i Rehabilitacji w Specjalnym Tajnym Odosobnieniu „X” (tajemnica wojskowa). Rok 1944 rozpoczął się stworzeniem nowych 5 NCWC Center.
Zarząd Generalny NCWC Polskie Projekty w Wielkiej Brytanii od samego początku swojej działalności borykał się z problemem, na rozwiązaniu którego zależał rozwój całej działalności NCWC w Wielkiej Brytanii:
- centralizacji całej działalności w jednym centralnym biurze NCWC, które wymagałoby dużej centralnej obsługi i dużego personelu administracyjnego w każdym indywidualnym centrze NCWC.
- albo zdecentralizować całą działalność powołując się na dobrą wolę i hojność kapelanów Polskich Sił Zbrojnych. Późniejszy kurs został wybrany przez Biskupa Gawlinę. Spowodowało to fundamentalną i istotną zmianę koncepcji organizacji NCWC w Wielkiej Brytanii, jednakże była to naprawdę szczęśliwa zmiana.
Kapelani byli odpowiednimi ludźmi na właściwym miejscu. Znaleźli oni właściwych ludzi do pomocy w ich nowej pracy. Przy każdym Centrze NCWC musiał być komitet lokalny, który był odpowiedzialny za działalność NCWC i miał autonomię (w odpowiednich mądrych granicach) tak aby ci ludzie dobrej woli, pracując czasami bardzo ciężko mieli satysfakcję i osiągnięcia.
Wszystkie instrukcje zostały idealnie zrozumiane i przestrzegane przez Kapelanów Polskich Sił Zbrojnych, którzy wykazując swoje wielkie zaangażowanie w swojej działalności NCWC, zgromadzili wspólnie spomiędzy siebie najlepszych ludzi, których celem było jedynie duchowe i społeczne dobro żołnierzy polskich walczących tak daleko od swego własnego kraju.
Osobista ciężka praca kapelanów, ich własna wspaniała inicjatywa i pomoc ochotników, którzy zawsze i wszędzie odpowiadali na wezwanie kapłanów, wydały zdumiewające rezultaty. Założono i prowadzono 62 NCWC Polskie Projekty w Wielkiej Brytanii od 10.12.1943 do 31.07.1946 i jest tam ciągle jeszcze 35 Center NCWC, które prowadzą działalność.
Będzie to zawsze dumą i chwałą amerykańskich i polskich pracowników katolickich współpracujących w Wielkiej Brytanii i świadectwem wspaniałego wysiłku kapelanów Polskich Sił Zbrojnych i cudownej pracy wszystkich ludzi dobrej woli, którzy byli chętni pomóc.
Wszystko to było możliwe tylko dzięki wielkiej hojności Katolickich Biskupów USA, Serwisu Pomocy Wojennej NCWC, Komitetowi Wykonawczemu i jego wspaniałemu Komitetowi i Dyrektorom Terenowym.
WRS — NCWC Komitet Polskich Projektów w Wielkiej Brytanii był bezpośrednio podporządkowany Sekretarzowi Honorowemu, Przewielebnemu Kanonikowi A. R. Gogolińskiemu—Elston, który był odpowiedzialny za główną administrację wszystkich NCWC Projektów Polskich w Wielkiej Brytanii. Jego zadaniem było ustanowienie nowych Center NCWC, ustalić ich budżet, nadzorować ich działalność i ekspedycję (szybkość w działaniu) i na zapewnieniu kontroli rachunków przez władze. Ks. Gogoliński-Elston pracował bez żadnego personelu, sam prowadził wszystkie rachunki i księgi rachunkowe i całą oficjalną korespondencję, sam odwiedzał okresowo Centra NCWC. Zamykał on również zlikwidowane Centra NCWC. Wiele z tych wizyt do Center NCWC odbył samolotem, ale jeśli podróżował koleją, to bilety były dostarczane przez władze RAF.
W każdym lokalu Center NCWC Kapelan był duszą komitetu i prawdziwie wiodącą siłą w pracy. Dzięki ich wielkiemu zaangażowaniu, ich taktowi, ich zachęcie został osiągnięty wspaniały rezultat z tak małym nakładem (sił, pieniędzy).
Na rejon służby WRS — NCWC składała się Wielka Brytania i Północna Irlandia. Cztery Centra NCWC w Niezależnej Polskiej Brygadzie Spadochronowej wzięły udział z tą Brygadą w operacji D-day.
Centra Pomocy
Od 10.121943 do 31.071946: zostały założone, według zapotrzebowania, 62 NCWC Centra Pomocy:
1. Dla wyszczególnionych jednostek militarnych -
- nie posiadały stałej kwatery, ale przemieszczały się wraz z jednostkami: 9
- czasami zmieniały swoje miejsca pobytu, ale nie garnizony i stacje.
2. W:
- Armii Polskiej 27
- Polskich Silach Powietrznych 29
- Polskiej Marynarce Handlowej 1
- Polscy Więźniowie Wojenni 3
- Polscy Cywile 2
RAZEM: 62
3. W:
- Jednostkach bojowych i operacyjno—szkoleniowych 18
- Obozach, stacjach 14
- Garnizonach 15
- Repatrianckich Obozach Przejściowych 5
- Szpitalach 4
- Więźniowie wojenni (w Wielkiej Brytanii) 3
- Szkołach 2
- Uniwersytetach miejskich 1
RAZEM: 62
4. Dla:
- Żołnierzy i Polskiego WACs 40
- Polskiego WAAF’s tylko WACs 3 43
- Młodzież
- a) szkolna 3
- b) uniwersytecka 3 6
- Indywidualne osoby 3
- Ranni żołnierze 4
- Skauci (harcerze) 3
- Polscy Więźniowie Wojenni w Wielkiej Brytanii 3
RAZEM: 62
5. Było:
- Center Odpoczynku i Rehabilitacji 53
- Szpitali 3
- Instytutów do prowadzenia studiów 1
- Center Szkoleniowo-Treningowych 5
RAZEM: 62
6. NCWC Centra Odpoczynku i Rehabilitacji z bufetem (kantyną) 20
7. NCWC Centra Odpoczynku i Rehabilitacji ze sklepami dla żołnierzy 11
(Uwaga: było niemożliwe aby działalność NCWC objęła wszystkie jednostki Polskich Sił Powietrznych walczących w Wielkiej Brytanii /13 polskich szwadronów!).
Działalność
W Centrach Odpoczynku i Rekreacji NCWC były następujące sfery działalności:
1. Rekreacyjna:
Jak wspomniano powyżej, NCWC było dobrze wyposażone w gry: bilard, tenis stołowy, strzałki, szachy, warcaby, brydż, domino i inne gry świetlicowe. Gry hazardowe były ściśle zabronione w każdym centrum NCWC. Były tam następujące sekcje: szachów — z meczami i turniejami; bilarda —z meczami i turniejami; brydża; rzucania strzałkami do tarczy.
2. Rozrywki:
Różności: teatr amatorski, koncerty, koncerty radiowe, recitale radiowe, kino, tańce, zabawy, wycieczki. Były tam także: koła: muzyczne i sekcje: chóru, zespołu muzycznego, orkiestry i sekcja teatralna.
3. Edukacyjne i kulturalne:
- indywidualne lekcje angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego,
- wykłady z polskiej historii i literatury,
- Polska Szkoła wieczorowa — dla Polaków którzy byli deportowani dc Rosji w wieku młodzieńczym i nie ukończyli swojej edukacji w Polsce,
- Polska szkoła wyższa i średnia dla zaawansowanych,
- kursy: angielski, francuski, hiszpański, portugalski.
(Kursy były prowadzone przez nauczycieli lub przy użyciu płyt. Były on( wielką pomocą dla Polaków w przygotowaniu ich do osiedlenia się po wojnie w krajach anglojęzycznych lub w Południowej Afryce. Niektóre małe grupy wyjechały już do Argentyny i Brazylii i NCWC Centra otrzymały list) od nich mówiące o tym jak pomoc udzielona przez Centra NCWC pomogły im w nauce hiszpańskiego i portugalskiego, a także w znalezieniu lepsze pracy i rozpoczęciu nowego życia w tamtych krajach).
4. Szkolenia:
a/ Kursy:
- Technika budowlanego;
- Sprzedawcy;
- c) Zagadnienia handlowe; d;
- Stenografii
- Maszynopisania;
- Kreślarski.
- Rękodzielnictwa;
- Krawiectwa męskiego
- Krawiectwa damskiego;
- Kucharstwa;
- Kuśnierski;
- Prac zdobniczych; Dziewiarstwa.
Kursy te były prowadzone w Centrach, które nie posiadały warsztatów szkoleniowych.
b/ Grupy dyskusyjne: techniczna.
5. Sport
Sekcja: bokserska; tenisa ziemnego; tenisa stołowego; szermierki; footballu; siatkówki; atletyczna; cykliczna. Między tymi sekcjami sportowym. odbywały się mecze, zawody i turnieje.
6. Inne koła, sekcje i grupy:
Katolickie Koło Dyskusyjne; Skauci (harcerze), itp.
7. Wystawy:
W niektórych NCWC Centrach były prezentowane wystawy prac polskich żołnierzy np.: malarstwo, fotografia, rękodzielnictwo, prace w metalu i skórze, a także artystyczne introligatorstwo. Wystawy te były odwiedzane przez Polaków i Brytyjczyków.
Akcje organizowane przez Centra NCWC wspomagające ludność Polską
W niektórych (Centrach) NCWC w Wielkiej Brytanii były organizowane akcje pomocy Polskim Więźniom wojennym w Niemczech, ludności polskiej deportowanej do Rosji, Polakom wysiedlonym do Niemiec i dzieciom polskim znajdującym się w Polsce.
Odbywało się to na osobistą odpowiedzialność lokalnych Komitetów Centrów NCWC i bez zezwolenia na poświęcenie na ten cel jakichkolwiek funduszy należących do NCWC.
W każdym Centrze NCWC, które pomagało Polakom został zorganizowany specjalny komitet zajmujący się tymi sprawami, a rezultaty działalności były wyraźnie widoczne.
1. Pomoc dla ludności polskiej deportowanej do Rosji
W 1941 i 1942 w niektórych Centrach NCWC przedsięwzięto akcje zbiórki odzieży dla Polaków deportowanych do Rosji. Zebrano około 1600 funtów odzieży, wyczyszczonej i naprawionej przez żołnierzy i WAAF’s - polski i przesłano to do Rosji przy pomocy (polskich, brytyjskich i kanadyjskich) organizacji Czerwonego Krzyża.
2. Pomoc dla polskich wysiedleńców w Niemczech
Akcja podobna do tej wspomnianej wcześniej została przedsięwzięta przez niektóre Centra NCWC w celu pomocy Polskim wysiedleńcom w Niemczech wyzwolonym z obozów koncentracyjnych. Zebrano około 2100 funtów odzieży, wyczyszczonej i naprawionej przez żołnierzy i Polski WAAF’s i przesłano Polakom w Niemczech, przy pomocy organizacji Czerwonego Krzyża. Zebrano równie 158 polskich książek, które przesłano Polakom (znajdującym się) w Niemczech.
3. Pomoc dla Polskich Więźniów Wojennych w Niemczech
W czasie działań wojennych, w indywidualnych Centrach NCWC organizowano akcje w celu pomocy Polskim Więźniom Wojennym w Niemczech poprzez:
- dochody z bufetu (częściowo lub w całości),
- dochody ze sklepów dla żołnierzy (częściowo lub w całości),
- zbierając pieniądze otrzymane ze specjalnych imprez rozrywkowych (tańce, zabawy, przedstawienia teatralne, brydż, itp),
- zbierając odzież i watowane przykrycia na nogi.
4. Pomoc dzieciom polskim w Polsce
W niektórych Centrach NCWC zorganizowano akcje pomocy dzieciom polskim, (znajdującym się) w Polsce, poprzez zbiórkę pieniędzy ze specjalnych imprez rozrywkowych (tańce, zabawy, przedstawienia teatralne, itp.). Paczki z odzieżą, lekarstwami i watowane przykrycia na nogi, zostały przesłane przy pomocy Brytyjskiego Czerwonego Krzyża i Funduszy Pomocy Polskim Dzieciom.
NCWC Centra Szkoleniowe i Warsztaty
NCWC w Wielkiej Brytanii stworzyło specjalne centra szkoleniowe i warsztaty dla polskich żołnierzy w celu przygotowania ich do życia cywilnego po wojnie.
Pierwsze Centrum tego typu zostało otwarte w Edinburgh w marcu 1945 dla inwalidów wojennych. Po oficjalnych badaniach medycznych, mężczyźni ci zostali uznani jako „Kategoria 4” — niezdolny do służby wojskowej. Pomiędzy ich badaniami medycznymi i zwolnieniem z armii, przez 6 miesięcy przyzwyczaili się do bezczynności.
Poprzez stworzenie specjalnego domu noclegowego dla nich i większego Centra szkoleniowego z warsztatami, NCWC dało im możliwość nauki zawodu. W Wielkiej Brytanii znajdowało się 5 Centrów NCWC z warsztatami.
Centra szkoleniowe i warsztaty NCWC były dobrze wyposażone w niezbędne maszyny, motory (silniki) i narzędzia wymagane do szkolenia. W większości przypadków sprzęt był pożyczony przez władze wojskowe i lokalne organizacje. Tylko tani sprzęt został zakupiony przez NCWC.
W NCWC Centrach Szkoleniowych odbywały się następujące szkolenia:
- Stolarstwo - Edinburgh, Folkestone
- Metalurgia - Edinburgh, Folkestone
- Inżynieria - Edinburgh, Folkestone
- Naprawa silników - Edinburgh
- Radio - Edinburgh
- Tkactwo - Edinburgh, Cammeringham
- Dziewiarstwo maszynowe - Blackpool, Dunhaome, Cammeringham
- Wyroby dywanów - Edinburgh
- Introligatorstwo - Edinburgh
- Rękodzielnictwo - Edinburgh, Blackpool
- Krawiectwo męskie - Edinburgh, Cammeringham
- Krawiectwo damskie - Cammeringham
- Naprawa obuwia - Edinburgh
- Kuśnierstwo - Edinburgh
Wszyscy całkowicie wykwalifikowani instruktorzy szkoleniowi byli oddelegowani przez władze wojskowe. W pięciu NCWC Centrach Szkoleniowych było 18 instruktorów nominowanych przez władze wojskowe i 2 było wolontariuszami. Razem 20.
Dokładna liczba uczestników nie mogła być podana ponieważ raporty z warsztatów za okres (7 miesięcy) nie zostały jeszcze przedstawione. Jednakże, średnia liczba obecnych na podstawie raportów z warsztatów NCWC zorganizowanych w ostatnim czasie, i liczba żołnierzy, którzy ukończyli szkolenie i otrzymali oficjalne zaświadczenia była następująca:
- Stolarstwo - 142
- Metalurgia - 108
- Inżynieria - 72
- Naprawa silników - 13
- Radio - 5
- Dziewiarstwo maszynowe - 68
- Krawiectwo - 87
- Obuwnictwo - 11
- Kuśnierstwo - 41
Razem:547 w 1945
Koszt materiałów niezbędnych do szkolenia i wydatki związane ze szkoleniem były pokrywane przez najbliższe Centra NCWC z którymi NCWC Centrum Szkoleniowe było finansowo afiliowane.
Żołnierze, a szczególnie młodsi, którzy nie posiadali żadnego zawodu, nie byli w stanie dopasować się do życia cywilnego. Byli w stanie zacząć pracę jeśli tylko nadarzyłaby się im taka okazja po demobilizacji.
Ci żołnierze, których pracę przerwała wojna mieli możliwość uaktualnić i ulepszyć umiejętności w swoim własnym zawodzie. Jak powiedziano powyżej, w 1945 roku 547 żołnierzy i Polskich WAAF’s zakończyło swoje szkolenie i otrzymało oficjalne zaświadczenia.
Domy Noclegowe NCWC
Założono i prowadzono w Wielkiej Brytanii 3 Domy Noclegowe NCWC.
Jeden mógł być używany przez Polaków (członków) Armii, Lotnictwa i Marynarki Wojennej. Znajdowało się tam 20 łóżek. Podawano śniadanie; napoje i kolacje. Cena: łóżko, śniadanie, kąpiel, pidżama i ręcznik —1 szyling i 6 pensów dziennie. Bez śniadania 1 szyling. Żadna osoba nie mogła przebywać w domu noclegowym dłużej ni dwa tygodnie za jednym razem. Dom z prawie całym wyposażeniem był pożyczony od jednej Amerykanki. Tylko niedrogi sprzęt został zakupiony przez NCWC. Kierownicy i służba byli opłacani przez NCWC. Pracowało tam 30 wolontariuszy.
Dwa domy noclegowe były prowadzone dla polskich żołnierzy — inwalidów. Było tam 50 + 20 łóżek dla rezydujących inwalidów. Personel był nominowany przez władze wojskowe. Opłata za łóżko i posiłki była bardzo niska — tylko na pokrycie wydatków (żywności).
NCWC Instytuty Naukowe
Był jeden Instytut Naukowy dla polskich studentów akademickich w Edinburgh. Był on usytuowany w dużym pokoju w studenckim domu noclegowym i był dobrze wyposażony w stoliki do nauki (z oddzielnymi lampami), bibliotekę medyczną, mikroskopy i komplety przeźroczy. Znajdowały się tam też medyczne czasopisma i magazyny.
Kantyny
Dwadzieścia Centrów NCWC w Wielkiej Brytanii posiadało kantyny lub bufety. Sześć z nich było na większą skalę podając gorące posiłki dla dużej liczby ludzi.
a/ Wyposażenie
NCWC kantyny (bufety) były dobrze wyposażone w naczynia, sztućce, wyposażenie kuchenne, herbatę, kawę, gaz do kuchenek. Niecałe wyposażenie było własnością NCWC. Kuchnie były zawsze czyste i higieniczne.
b/ Żywność
Były pewne trudności (związane z) zakupem żywności dla kantyn (bufetów), jak i wszędzie w Wielkiej Brytanii w czasie wojny, ale ogólnie mówiąc wielkość racji (żywnościowych) wymaganych przez lokalne Biuro Żywności była wystarczająca i nikt nie odszedł od kantyn NCWC głodny.
Przydziały żywności były uzyskiwane od lokalnych Biur Żywności. Musiały być przeprowadzane oficjalne zapisy sprzedanej żywności. Kantyny mogły być w każdym czasie poddane kontroli przez oficjalnych inspektorów żywnościowych.
c/ Posiłki
Posiłki były przygotowywane na wysokim poziomie. Rodzaje posiłków serwowanych w Centrach NCWC: główny posiłek, dodatkowe posiłki, napoje chłodzące, piwo (tylko w kilku kantynach NCWC), bezalkoholowe napoje były podawane we wszystkich Centrach.
Typowy polski posiłek: barszcz, chłodnik, bigos, flaki zrazy, gołąbki, kołduny, pierożki, kotlety, sznycle.
d/ Zasady prowadzenia działalności
Gdy zakładano bufet (kantynę) w Centrum NCWC, pieniądze na początkowe zapasy żywności były dawane przez Centralny Komitet NCWC w Wielkiej Brytanii.
Wszędzie panowała zasada: bufet musi utrzymywać się sam a pieniądze dawane na początkowy zapas żywności będą używane jako aktywny kapitał aż do chwili, gdy dochody bufetów umożliwią spłacenie tej sumy.
Instrukcja Komitetu Centralnego NCWC w Wielkiej Brytanii wymagała, aby prowadzono dokładne dzienne zapisy całego pożywienia zakupionego, przygotowanego i sprzedanego. Zapasy powinny być pobierane w ostatnim dniu każdego miesiąca.
e/ Dochody
Ceny były bardzo niskie, ale nigdy poniżej kosztów. Jeśli osiągnięto jakikolwiek zysk był on przekazany Polskim Więźniom Wojennym .w Niemczech i po zakończeniu działań wojennych Polskim Wygnańcom w Niemczech albo, jak to robiono w niektórych Centrach, dochód pozostał w danym Centrum na pokrycie wydatków.
Niektóre NCWC Centra przekazały dochód na pomoc w pokryciu wydatków innych centrów pomocy w innych jednostkach. W tych przypadkach, centra którym udzielona została pomoc, zawsze ogłaszały i były wspomagane albo finansowane przez Centra NCWC.
Doradzano taką (postawę) gdyż inspirowało to pracujący personel, który widział iż nic się nie marnuje i (wówczas) ich praca była bardziej wydajna.
Sklepy żołnierskie
W jedenastu Centrach NCWC w Wielkiej Brytanii znajdowały się sklepy dla żołnierzy z przedmiotami pierwszej potrzeby: papierosy, tabaka, zapałki, czekolada, słodycze, mydło do golenia, mydło, pasta do zębów, papier do pisania, karty pocztowe, papier itp.
Rzeczy te były pozyskane ze sklepów NAEFI.
Centra NCWC dały jedynie miejsce (lokal) tym sklepom, aby zaspokoić żołnierza, jakkolwiek ogólnie nie ingerowały w zarządzanie i prowadzenie.
Pracujący personel w sklepach, który nie był opłacany, był nominowany przez władze wojskowe. Księgi rozrachunkowe prowadzono oddzielnie. Zysk był przekazywany Polskim Organizacjom Charytatywnym (Więźniom Wojennym, Polskim Dzieciom).
Jedynie w trzech Centrach NCWC sklepy dla żołnierzy były prowadzone pod kontrolą lokalnego Komitetu NCWC. Z dwóch tych sklepów dochód był przekazywany na pokrycie wydatków własnych tych Centrów.
Obwoźne kantyny
W 1945 z pomocą Kwatery Głównej Polskich Sił Lotniczych zorganizowano trzy obwoźne kantyny. Ogólne oszacowanie kosztów wyniosło około $12.000 ($4.000 każda).
Kantyny te były przygotowane dla Skrzydła Polskich Sił Lotniczych, które miało przejść do Europy w czasie inwazji. Za radą polskiego kapelana towarzyszącemu temu Skrzydłu i asystenta dyrektora RAF-u RC Chaplain (Tactical Command) wszystkie sprawy związane z kantynami zostały przekazane asystentowi dyrektora RC Chaplain, ponieważ posiadał on na ten cel pieniądze i nie miał trudności w pozyskaniu personelu, który mógłby prowadzić te obwoźne kantyny.
Wszystkie pieniądze przeznaczone przez Centralny Komitet NCWC w Wielkiej Brytanii na obwoźne kantyny NCWC były przechowywane przez Fundusz Generalny NCWC.
Trzy obwoźne kantyny były bardzo dobrze zorganizowane przez asystenta Dyrektora RC Chaplain RAF Tactical Command i były prowadzone według najlepszych katolickich zasad.
Od grudnia 1943 do sierpnia 1946 założono i prowadzono w Wielkiej Brytanii 62 NCWC Polskie Projekty. Niektóre z nich zamknięto ponieważ ich jednostki lub garnizony były rozwiązywane albo przenoszone, a na dzień 1 sierpnia 1946 roku 35 NCWC Centrów ciągle jeszcze istniało w Wielkiej Brytanii.
Szczególnie polscy kapelani pracujący w NCWC Polskie Projekty w Wielkiej Brytanii pokazali swoją własną niezależną inicjatywę wykorzystując swoje talenty i dobrą wolę. Największą nagrodą dla wszystkich było to, że dzięki Zarządowi WRS-NCWC, mieli możliwość efektywnej pracy dla pomnożenia wiary i pomagania ludziom[15].
W ciągu przeszło siedmiu lat (1943-1950) WRS—NCWC założyło i prowadziło na Wyspach Brytyjskich ogółem 246 placówek dla Polaków, wśród których były świetlice, kluby, domy wypoczynkowe, domy dla inwalidów, warsztaty, gospody (kantyny). W wielu świetlicach prowadzone były polskie kursy dokształcające, kursy języków obcych, jak angielski, hiszpański i portugalski (te ostatnie dwa dla emigrujących do Ameryki Południowej).
Do bibliotek WRS—NCWC zakupiono ponad 20 tysięcy książek. 48 bibliotek było ruchomych, które kursowały między obozami.
Akcja rozdawnictwa żywności, odzieży i leków
Do końca 1949 r. za pośrednictwem polskich duszpasterzy rozdzielono pomiędzy polską ludnością, przy szczególnym uwzględnieniu dzieci i starców: różnej żywności (przeważnie mleko i tłuszcze) 90.000 funtów, odzieży różnej ponad 14 tysięcy artykułów oraz mydła 42.000 kawałków.
W samym 1950 rozdzielono: jajek w proszku 46.000 funtów, mleka w proszku 49.000 funtów, różnej żywności amerykańskiej 21.400 funtów, razem żywności wagi 116.400 funtów, na ogólną kwotę 47.000 dolarów. Ponadto rozdano dzieciom 8.300 kawałków mydła oraz rozdzielono wśród nich 12.000 zabawek ofiarowanych przez dzieci amerykańskie za pośrednictwem American Legion.
Delegatura WRS—NCWC na Wielką Brytanię
Od 1948 r. osobna delegatura WRS—NCWC dla Polaków w Wielkiej Brytanii została zlikwidowana i utworzono Delegaturę War Relief Services — NCWC na Wielką Brytanię, obejmującą akcją pomocy wszystkie narodowości przebywające w Anglii, Walii i Szkocji.
Pieczołowitą opiekę nad działalnością WRS—NCWC w Wielkiej Brytanii sprawował delegat apostolski w tym kraju, The Most Reverend William Godfrey, D.D., Ph.D., Archbishop of Cious, od którego dyrektyw przede wszystkim zależał rozdział amerykańskiej żywności pomiędzy potrzebujących. Ks. prałat (The Very Rev. Msgr.) David J. Cashman STL, z ramienia Delegatury Apostolskiej ściśle współpracował z Delegatem WRS—NCWC na Wielką Brytanię, koordynując akcję rozdawnictwa darów amerykańskich, ze szczególnym uwzględnieniem uchodźców wojennych.
CARE, INC
Od 1949 r. Delegatura WRS—NCWC na Wielką Brytanię była ajencją (Member Agency) organizacji amerykańskiej CARE (Cooperative for American Remittances to Europe, Inc.) na wyspy brytyjskie. Działając w tym charakterze, WRS—NCWC w ostatnich dwóch latach (1949-50) rozdzieliło wśród ludności potrzebującej pomocy, ponad 2.000 paczek CARE zawierających amerykańską żywność oraz inne artykuły na ogólną kwotę około 20.000 dolarów[16].
Pomoc w zakresie Emigracji Do Stanów Zjednoczonych
Organizacja WRS—NCWC — jak już wspomniano — była jedną z tych, które w głównej mierze przyczyniły się do uchwalenia ustawy znanej pod nazwą Displaced Persons Act of 1948, dzięki której tysiące DP-isów z kontynentu europejskiego mogło wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Ponadto dzięki dodatkowym poprawkom wprowadzonym w tej ustawie prawo wjazdu do Stanów Zjednoczonych uzyskało 18.000 żołnierzy polskich, przebywających w Wielkiej Brytanii. Akcja WRS—NCWC nie ograniczyła się do popierania swymi wpływami ustawy w Kongresie, lecz poszła znacznie dalej. Warunkiem uzyskania wizy wjazdowej do Stanów Zjednoczonych było posiadanie Home/Job Assurance, wystawionego przez „sponsora”. Ponieważ olbrzymia większość osób zamierzających emigrować nie posiadała ani krewnych, ani też przyjaciół w Stanach Zjednoczonych, którzy mogliby wystawić zaświadczenie pracy i mieszkania — WRS—NCWC przyjęła na siebie ciężar wystarania się o potrzebne zaświadczenia bezpośrednio, bądź też za pośrednictwem organizacji z którymi pozostawała w kontakcie. Na skutek Akcji wszczętej w tej sprawie w Stanach, WRS—NCWC otrzymało zapotrzebowania na pracę i zapewnienie mieszkania dla emigrantów i na zasadzie specjalnego upoważnienia Departamentu Stanu wystawiało Home/Job Assurances, przyjmując za nie ustawową porękę. WRS—NCWC była jedną z zaledwie czterech organizacji amerykańskich, których poręka została uznana za wystarczającą.
Dzięki inicjatywie i staraniom WRS—NCWC setki byłych żołnierzy polskich mogło skorzystać z dobrodziejstwa wyjątkowych przepisów w sprawie uzyskania wizy wjazdowej, a nadto znalazło pracę i punkt oparcia w nowych dla siebie warunkach”[17].
WRS—NCWC w Polsce
W listopadzie 1945 roku WRS—NCWC wysłało do Polski ks. dr. Swanstroma i ks. dr. Wycisłę, którzy uzgodnili z ks. kard. Sapiehą rozmiary i rodzaj pomocy dla Polaków w Kraju i ustalili, że wszelka pomoc WRS—NCWC przesyłana do Polski będzie przekazywana wyłącznie Krajowej Centrali „Caritas”, która wszystkie przesyłki będzie rozdzielała pomiędzy ludnością jedynie poprzez swoje placówki. Już w przeciągu pierwszych 18 miesięcy (grudzień 1945—maj 1947) Caritas w Polsce otrzymała od WRS—NCWC ponad 700 wagonów różnych towarów. O tym jak wielką była pomoc katolików amerykańskich dla Polaków w Kraju najlepiej zaświadczył dyrektor Krajowej Centrali „Caritas” ks. bp Pękala, który w artykule pt. Dzieło miłości ż miłosierdzia, wydrukowanym w oficjalnym organie Caritasu („Caritas”, nr 21) tak pisze: „Jak opinia katolików amerykańskich jest przychylna Polsce świadczy fakt, że z 48 krajów którym WRS—NCWC śpieszy z pomocą, Polska ma przyznane największe pozycje w budżecie. Jest to owocem pracy i życzliwości naszych szczerych przyjaciół JE Ks. Arcybiskupa O’Boyle, ks. prałata dr. E. Swanstroma i ks. dyrektora A. Wycisły oraz świadectwem przyjaźni dla Polski katolickiego Episkopatu Amerykańskiego i całego społeczeństwa katolickiego w Stanach Zjednoczonych”[18].
Caritas
1945
(sierpień—grudzień) — nawiązanie kontaktu z kard. Sapiehą i NCWC celem niesienia pomocy przez NCWC (centrala Nowy York) Polakom w Kraju za pośrednictwem Caritas w Polsce.
1946 - 1948
Zorganizowanie pomocy Caritasowi przez angielskie organizacje katolickie (szczególnie: Catholic Council for Relief Abroad) — wysyłka lekarstw, odzieży, żywności na kwotę około 80 tysięcy dolarów.
1949
Wysłanie do Polski ze składów NCWC w Wielkiej Brytanii: 6 samochodów ciężarówek dla Caritasu. Sprzęt dla Domu dla Dzieci kalek im. śp. Kardynała Hlonda (koce, bielizna pościelowa, urządzenia kancelaryjne, maszyny do pisania, itd.), żywność.
1950 - 1951
Wysyłka 80 skrzyń z lekarstwami i sprzętem lekarskim (wartości ponad 10 tys. dolarów). Wysyłka żywności dla Kraju, odzieży.
1952
Założenie oddziału Caritas na Wielką Brytanię
CARITAS w WIELKIEJ BRYTANII (sierp. 1952 — maj 1957) Wydano:
- Leki do Polski i paczki dla chorych - 2,070.09 Dol.
- Dzieci i młodzież - 1,036.05 Dol.
- Szkoty polskie w Wielkiej Brytanii:
Nazaretanek i księży Marianów - 2,334.52 Dol. - Inne — różne 69 Dol.
Wydano razem - 6,423.35 Dol.
LEKI DO KRAJU: (Ponieważ ks. Gogoliński, będąc dyrektorem Caritasu, był jednocześnie delegatem NCWC centrali dla wszystkich NCWC misji w Europie jeśli chodzi o wysyłkę lekarstw, przeto wszystkie listy nadchodzące do Caritasu z Polski z prośbami o lekarstwa kierowane były do NCWC w Wielkiej Brytanii, która załatwiała wszystkie prośby, szczególnie jeśli pochodziły od duchowieństwa i zakonów).
DOŻYWIANIE DZIECI: Przesłano polskim księżom w Wielkiej Brytanii do rozdania rodzinom biednym i posiadającym liczne potomstwo w 1955 r. 6 tysięcy paczek żywnościowych, każda wartości po 5 dolarów — razem wartość żywności: 30 tysięcy dolarów.
PACZKI ŚWIĄTECZNE DLA POLSKICH KSIĘŻY ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W CIĘŻKICH WARUNKACH FINANSOWYCH: Od trzech lat Caritas na Boże Narodzenie stara się skutecznie o paczki świąteczne (żywność) dla naszych księży. Co roku 80 paczek, każda wartości 14-16 dolarów (ogólna wartość paczek: 3,600 dolarów).
Caritas pomagała młodzieży, którą polecało polskie duchowieństwo (opłata czesnego w szkołach, wyszukanie miejsca w szkołach katolickich).
Polski Caritas w Danii i Szwecji
W listopadzie 1956 roku zostały założone oddziały polskiego Caritasu w Danii i Szwecji. Wystarano się o fundusze:
DANIA
Na:
- 2 polskie szkoły dla dzieci polskich,
- 3 świetlice,
- 6 ruchomych bibliotek polskich,
- teatr młodzieżowy polski,
- podróże duszpasterza polskiego, który był dyrektorem Caritasu
Razem: Dolarów: 3,780.00
SZWECJA
Na:
- 11 polskich szkółek sobotnich,
- 6 ruchomych bibliotek polskich,
- 1 świetlicę dla młodzieży
- Razem: Dolarów: 2,890.00
Powyższe kwoty były objęte preliminarzem wydatków do końca czerwca 1957 roku.
Na rok 1957 (lipiec) —1958 (czerwiec) poczynione są starania, by polskie Caritas w Danii i Szwecji otrzymały nowe dotacje w podwójnej wysokości. Caritas w Danii i Szwecji otrzymują powyższe fundusze, celem ratowania polskości dzieci przede wszystkim i ich katolickości nade wszystko[19]
Indie
Ks. A. Wycisło Dyrektor Polskiej Sekcji WRS—NCWC, zorganizował sieć placówek w Indiach. Dyrektorem Generalnym WRS—NCWC na Środkowym Wschodzie był ks. kap. Jan Achtabowski. Dyrektorem WRS—NCWC na Indie był Rektor Polskiej Misji Katolickiej w Indiach ks. kan. Kazimierz Bobrowski od 29 stycznia 1944 roku do 3 października 1945 roku. Od 1945 do 1948 roku funkcję tę pełnił ks. kap. Antoni Jankowski. W pozostałych osiedlach polskich byli: ks. prof. Jan Przybysz — Kierownikiem WRS—NCWC w Valivade—Kolhapur, ks. prof. Franciszek Pluta — Kierownikiem Placówki WRS—NCWC w Jamnagar, pani Cecylia Stachoń — Kierowniczką Placówki WRS—NCWC w Panchgani, pani Wanda Jasiewicz — Kierowniczką Placówki WRS—NCWC w Bombaju. Był to dobry zespół ludzi niezwykle ofiarnie pracujących na tych placówkach[20].
Nakreślony plan działalności NCWC przez Dyrektora na Indie był całkowicie realizowany przez centralę w Nowym Jorku. Od 1944 do 1948 roku do Indii przekazywano rocznie 20 tys. dolarów na potrzeby polskich uchodźców. Każdego roku przeciętnie wysyłano od 15 do 20 transportów z lekarstwami, sprzętem medycznym, wyposażeniem dla szkół, a przede wszystkim świetlic katolickich.
Świetlice katolickie znajdujące się w 5 osadach posiadały bieżące czasopisma polskie z Palestyny, Anglii i Stanów Zjednoczonych, gazety w j. angielskim ukazujące się w Indiach. Regularnie dochodziły transporty książek polskich bardzo chętnie czytanych przez młodzież i starszych. Wyposażone były w różnego rodzaju gry. Każda posiadała głośnik radiowy, gdzie bardzo licznie zbierano się by słuchać polskich radiostacji. Świetlice były miejscem, gdzie odbywały się różnego rodzaju prelekcje. Tu odbywały się miesięczne zebrania różnych organizacji religijnych i kulturalno-społecznych.
Świetlice katolickie były potrzebne. W swoim założeniu uświadamiały uchodźców w duchu katolickim — tak bardzo potrzebnym. Dawały godziwą i pożyteczną rozrywkę, kształtowały i urabiały zastępy katolickich działaczy, którzy z gotowym planem i odpowiednim zasobem wiadomości mogliby w odpowiednim czasie stanąć do pracy w Polsce, miały wreszcie stworzyć centra katolickie, z których promieniować miał katolicki duch. WRS—NCWC podjęło się te prace finansować. To nie było wszystko. Cały wysiłek spoczywał na barkach tych znanych, czy bezimiennych działaczy, którzy prace te podjęli się prowadzić i prowadzili. Prowadzili je bezinteresownie — mając na uwadze cele wyższe. Sprawę traktowali poważnie. W rozwoju ducha katolickiego świetlice pełniły swoje zadanie[21].
Narodowa Konferencja Katolickiej Pomocy Społecznej — NCWC kładła nacisk na zakładanie bibliotek. W Indiach biblioteki były w osadach. Liczyły od 300 do 500 książek. Książki były głównie w j. polskim i angielskim, ale o tematyce polskiej. Dominowała literatura religijna, ale nie brak było powieści i utworów klasyków, dużo było książek z polityki, historii, geografii. Osobny dział stanowiły czasopisma: były pełne roczniki „Dziennika Żołnierza — APW”, „Tygodnika Polskiego”, „Skrzydła”, „Sitwa”, „Kuriera Polskiego” i inne. Książki były masowo czytane przez dzieci, młodzież i dorosłych[22].
Harcerzom NCWC kupowało sprzęt rozrywkowy m. in. piłki do krykieta, kostki do grania, zeszyty rysunkowe, pistolety automatyczne, rakietki, pudełka z kolorowymi kredkami, klocki obrazkowe do układania. Dla szkół z funduszów NCWC było kupowane wyposażenie, podręczniki do nauki religii. Szpital Polski w Bombaju otrzymał aparaturę medyczną i bogaty zestaw lekarstw. Transporty lekarstw były przekazywane do poszczególnych polskich osad[23].
Dokładne przeglądnięcie wszystkich zachowanych sprawozdań za lata 1944-1948 daje dopiero obraz jak różnorodna była forma pomocy filantropijnej NCWC[24].
Dom wypoczynkowy w Panchgani został urządzony i wyposażony przez WRS—NCWC. Panchgani było położone 4000 stóp nad poziomem morza i posiadało wspaniały klimat. Kilkutygodniowy pobyt wypoczynkowy był niezbędny dla każdego, kto przez cały rok pracował w bardzo ciężkim do zniesienia klimacie. Dom wypoczynkowy w Panchgani nie był żadnym sanatorium, ale miejscem odpoczynku, świetlicą katolicką i centrum Akcji Katolickiej. W tym domu czas urlopów spędzali ci ludzie, dla których nie było miejsca czy pokoju w pomieszczeniach Delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej.
Księża przyjeżdżający raz na miesiąc do Panchgani w celach duszpasterskich takich jak spowiedź dzieci, Msza Św. w Domu Wypoczynkowym, nabożeństwo z kazaniem polskim dla Polaków, pogadanki religijne dla dzieci, zatrzymywali się w Domu WRS—NCWC, gdy Delegatura nie udostępniała swoich luksusowych pomieszczeń.
Wszyscy Księża Kapelani skorzystali z kilkutygodniowego odpoczynku w Panchgani. Teoretycznie Panchgani jako miejsce wypoczynkowe było dla wszystkich Polaków w Indiach, praktycznie jednak poza nielicznymi gruźlikami, z miejsca wypoczynkowego w rzeczywistości korzystał personel delegatury. Dlatego Rektor Bobrowski postanowił, że z domu wypoczynkowego WRS—NCWC będą korzystać przede wszystkim nauczyciele, aby tu mogli zaczerpnąć sił do dalszych prac. Dom ten oddał ogromne usługi.
W 1945 roku Rektor Polskiej Misji Katolickiej w Indiach czynił starania by niektórzy chłopcy i dziewczęta mogli kontynuować dalsze nauki w Stanach Zjednoczonych. Komitet Biskupów Amerykańskich na konferencji NCWC wyraził zainteresowanie w kwestii sprowadzenia polskich studentów do Ameryki. W pierwszej fazie planowano, aby przyjechali chłopcy zainteresowani ewentualnym wstąpieniem do seminarium duchownego i dziewczęta, które zainteresowane były życiem zakonnym.
Polskie Seminarium Duchowne w Orchard Lake, jak również Zgromadzenia Sióstr Felicjanek, Bernardynek i Franciszkanek wyraziły gotowość sprowadzenia polskiej młodzieży. Komitet Biskupi zapewnił pokrycie kosztów sprowadzenia młodzieży z Indii.
Ks. Rektor poczynił starania by pewną grupę chłopców z Indii wysłać do Orchard Lake. Prace zostały sfinalizowane. W dniu 20 września 1945 roku Ks. Bobrowski otrzymał z Ameryki za pośrednictwem Konsulatu Amerykańskiego w Bombaju fundusze z Centrali WRS—NCWC na wyjazd chłopców do Orchard Lake, które pokryły wszystkie poczynione już wydatki oraz wszystkie potrzeby chłopców przed wyjazdem i w czasie drogi. W dniu 30 września wszyscy chłopcy w liczbie 30 przybyli z Karachi, Jamnagar i Valivade do Bombaju. Wszyscy zamieszkali w Bombaju w Domu Katolickim, ufundowanym za pieniądze WRS—NCWC. Okazało się jak nowo założona placówka bombajska była potrzebna i jak wielkie oddała usługi, gdy z innej strony wszelka pomoc została odmówiona. Za przekazane pieniądze z Ameryki kupiono wszystkim chłopcom nowe wełniane ubrania, po trzy zmiany bielizny i dobre buty. Wyglądali w drodze przyzwoicie i nie było obawy że przemarzną.
Wikariusz Generalny ks. bp. J. Gawliny ks. prał. T. Reginek polecił, by Rektor Polskiej Misji Katolickiej w Indiach ks. Kazimierz Bobrowski odwiózł chłopców z Indii do Orchard Lake. Wobec powyższego nowym Dyrektorem WRS—NCWC na Indie został ks. Antoni Jankowski, który prowadził prace do 1948 roku, aż do likwidacji polskich osad w Indiach[25].
Działalność WRS—NCWC w Indiach w latach 1943-1948 była bardzo pomocna w prowadzeniu prac duszpasterskich[26].
Akcja WRS na tym terenie, datująca się od 1943, tj. od chwili ewakuowania na ten teren uchodźctwa polskiego z ZSRR (poprzez Iran do Indii) — da się streścić następująco:
- zakładanie i prowadzenie przez WRS świetlic w ośrodkach uchodźców,
- założenie i sfinalizowanie przez WRS Szpitala Polskiego w Bombaju,prowadzonego przez PCK,
- założenie Hospicjum WRS w Bombaju,
- sanatorium dla chorych na płuca w Panchgani,
- pomoc przy wyposażaniu szkół polskich (gabinety fizyczne, podręczniki),
- pomoc dla harcerzy (ekwipunek, mundury, sprzęt, stacja meteorologiczna),
- pomoc WRS w zorganizowaniu i prowadzeniu kursów prac zawodowych (szkoła gospodarstwa — pomoc w zakupie inwentarza i sprzętu),
- megafonizacja (obozu, świetlic),
- pomoc indywidualna na leczenie w ciężkich przypadkach[27].
Iran
IRAN — siedziba Dyrekcji WRS — Teheran. W okresie 1943/44 kierownictwo spoczywało w rękach ks. abp. A. Marina, Delegata Apostolskiego. Od 1944/1945 do chwili ewakuacji uchodźctwa do Libanu, akcję WRS prowadził ks. kapelan A. Góralik.
Akcja WRS na tym terenie była prowadzona we współudziale z już istniejącymi na tym terenie Instytucjami charytatywnymi i polegała na:
- prowadzeniu Domu Akcji Katolickiej dla starców i chorych,
- prowadzeniu dla uchodźctwa polskiego taniej jadłodajni w Teheranie,
- prowadzenie polskiej ochronki dla sierot,
- udzielaniu pomocy finansowej na leczenie oraz opiekę nad chorymi w szpitalach i sanatoriach,
- pomocy dla szkół polskich (przybory, gry, ekwipunek sportowy, itp.)
- udzielaniu pomocy dla szwalni i pracowni artystycznej, prowadzonych przez uchodźców[28].
Liban
LIBAN — siedziba Dyrekcji WRS — Bejrut. Dyrektor WRS od 1945 do 1948 r. — ks. Fr. Zaorski.
Akcja WRS na tym terenie została zapoczątkowana w 1945 roku i rozszerzała się sukcesywnie z przeniesieniem na teren Libanu uchodźctwa polskiego z Persji (około pięć tysięcy osób). W Bejrucie założono dla studentów polskich specjalny KLUB—OGNISKO w którym mieściła się również świetlica WRS. Organizowano kursy kroju i szycia dla studentek, a także pomoc w naturze dla uchodźctwa, studentów oraz dla PCK i akcje świetlicowe w ośrodkach[29].
Przypisy
[1] Wyrażam serdeczne podziękowanie Pani Krystynie Białowiejskiej, która wyraziła zgodę na druk dokumentów znajdujących się w Archiwum ks. prał. dr Rafała Gogolińskiego - Elston w Londynie. Pani Krystyna Białowiejska pełniła funkcję sekretarki w ostatnich latach życia Księdza Prałata. Po śmierci ks. Gogolińskiego, materiały archiwalne, które można było uratować, zabezpieczyła. Z relacji Pani Białowiejskiej wynika, że duża część dokumentów, szczególnie fotograficzna, znajdująca się w piwnicy uległa zniszczeniu przez wilgoć i grzyb.
[2] D. Szopiński ks., Katolicka Rada Narodowa (National Catholic Welfare Council). „Przegląd Kościelny” R. 10: 1923, luty, s. 61-66; Organizacje Kościelne. [w:] Historia Kościoła. T. 5: 1848 — do czasów współczesnych. Warszawa 1985, s. 218-220.
[3] Archiwum ks. bpa Stefana S. Woźnickiego w Orchard Lake. Dalej cytuję APOL; War Relief Services — National Catholic Welfare Conference. APOL, sygn.100, maszynopis s. 1-2.
[4] Sekcja Polska War Relief Services — NCWC. APOL, sygn. 102, s. 2.
[5] Statut Służby Pomocy Katolickiej Polakom. Generalna Dyrekcja. War Relief Services — NCWC. Sekcja Polska. APOL, sygn. 103, s. 1-3; Ogólna Instytucja Organizacyjna (wewnętrzna) Instytucji „Służba Pomocy Katolickiej Polakom”. Uzgodniona z władzami duszpasterstwa 20 stycznia 1945 roku. Ks. Alojzy Wycisło — Delegat i Generalny Dyrektor WRS dla Spraw Polskich. Ks. bp Józef Gawlina, Biskup Polowy WP. APOL, sygn. 104 s. 1-4.
[6] Przepisy służbowe dla pracowników War Relief Services — NCWC. Służby Pomocy Katolickiej Polakom na terenie Środkowego Wschodu. Ks. A. J. Wycisło. Field Director WRS—NCWC. APOL, sygn. 105, s. 1-4.
[7] Pomoc War Relief Services na terenie Środkowego Wschodu. APOL, sygn.106, s. 2-3.
[8] Sekcja Polska WRS — NCWC (WRS — Polish Projects), Cair. APOL, sygn. 107, s. 3-4.; Personel NCWC. Aloysius John Wycisło. APOL, sygn. 50, s. 1.; O. Janssen ks., Most Reverend Aloysius J. Wycisło. [w:] In His Vineyard 1868 to 1983. Green Bay, WI 1983, s. 14-23; J. Walkusz ks., Niezmordowany żołnierz na Bożym posterunku ks. Jan Achtabowski 1909-1998. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 50: 1999, nr 3(212), s. 405-410.
[9] Palestyna WRS — NCWC 1943-1948. APOL, sygn. 105, s. 4-5.
[10] Palestyna. Świetlice WRS — NCWC. APOL, sygn. 106, s. 6.
[11] Palestyna WRS — NCWC. APOL, sygn. 106, s. 6.
[12] Palestyna WRS — NCWC. Pomoc medyczna. APOL, sygn. 106, s. 6.
[13] Palestyna WRS-NCWC. Działalność. APOL, sygn. 106, s. 6-8.
[14] War Relief Services - NCWC w Palestynie. Sprawozdanie za okres od lipca 1944 do września 1948. APOL, sygn. 107, s. 1.
[15] Obszerna dokumentacja archiwalna dotycząca prac WRS—NCWC w Wielkiej Brytanii znajduje się w archiwum ks. prał. Rafała Gogolińskiego—Elston w Londynie. Dalej cytuję AGOG.; War Relief Services— National Catholic Welfare Conference. Polish Projects in Great Britain. AGOG, sygn. 500, s. 1-3.; Report on WRS—NCWC. Polish Projects Activities in Great Britain from 10.12.1943 to 31.7.1946. AGOG, sygn. 501, s. 1-49.; WRS—NCWC. Executive Committee. AGOG, sygn. 501, s. 1-35.; WRS—NCWC. Activities. AGOG, sygn. 501, s. 36-49.
[16] Sprawozdanie z działalności WRS—NCWC w Wielkiej Brytanii dla Polaków za lata 1946 - 1949. Ks. Rafał Gogoliński-Elston. AGOG, sygn. 502, s. 1-6; CARE Sprawozdanie z działalności za lata 1948 - 1949. AGOG, sygn. 503, s. 1-2.
[17] Pomoc w zakresie emigracji do Stanów Zjednoczonych. Raport za lata 1948-1950. AGOG, sygn. 504, s. 1.
[18] Pomoc dla Polaków WRS—NCWC. Sprawozdanie za lata 1943-1948. AGOG, sygn. 505, s. 12; Poland by War Relief Services — NCWC Statystyka. AGOG, sygn. 505, s. 1.
[19] Caritas. Sprawozdanie z działalności za lata 1945-1952. AGOG, sygn. 506, s. 1; Caritas w Wielkiej Brytanii. Sprawozdanie za lata 1952-1957. AGOG, sygn. 507, s. 1; Dożywianie dzieci. Sprawozdanie. AGOG, sygn. 508, s. 1; Polska Caritas w Danii i w Szwecji. Sprawozdanie. AGOG, sygn. 509, s. 1-2.
[20] WRS—NCWC. Indie. APOL, sygn. 125, s. 1; R Nir ks., Pomoc Biskupów Amerykańskich dla Polaków w Indiach w latach 1943-1948. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 47: 1996, nr 1 (198), s. 69-83; WRS—NCWC. Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Indiach. Kolekcja ks. Kazimierza Bobrowskiego. APOL, sygn. 109, s. 1-2; R. Nir ks., Archiwalia Polskiej Misji Katolickiej w Indiach. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” (Lublin) t. 64: 1995, s. 435-462.
[21] WRS—NCWC. Indie. APOL, sygn. 125, s. 2; Plany prac NCWC. Bombaj, February 24, 1944. APOL, sygn. 111, s. 8-9; War Relief Services — NCWC. India. APOL, sygn. 130, s. 1; Dyrekcja War Relief Services — NCWC w Kairze, Świetlica Katolicka, Ks. Antoni Jankowski, Karachi 23 września 1945 roku. APOL, sygn. 119, s. 1-2.
[22] Katalog Biblioteki Katolickiej Świetlicy w Karachi, WRS — NCWC, Karachi, dnia 16 lipca 1945. APOL, sygn. 120, s. 1-3.
[23] Protokoły zakupów. Sprzęt rozrywkowy dla harcerzy Świetlicy w Kolhapur, WRS — NCWC 1944-1945. APOL, sygn. 121, s. 150.
[24] Sprawozdania finansowe Polskiej Misji Katolickiej w Indiach za lata 1944-1948. APOL,
sygn. 200, 205, 208, 210, 211, 212, 215, 216, 222, 225, 230, 231, 235.
[25] Dom WRS—NCWC w Panchgani. Obszerna relacja ks. K. Bobrowskiego do ks. prał. Tomasza Reginka, Bombaj 19 września 1945 roku. APOL, sygn. 123, s. 3-4; Wyjazd Chłopców z Indii do Orchard Lake. Obszerna relacja z przygotowań, przejazdu i przyjazdu do Stanów Zjednoczonych, do ks. Kapelana Jana Achtabowskiego, Dyrektora Generalnego WRS—NCWC na Środkowy Wschód Kair — Egipt, Bombaj 28 września 1945 roku. APOL, sygn. 124, s. 1-6; R. Nir ks., Chłopcy z Indii w Seminarium Polskim w Orchard Lake w 1945 roku. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 47: 1996, nr 2 (199), s. 224-238.
[26] R. Nir ks., Duszpasterstwo w Polskim obozie przejściowym w Karachi 1942-1945. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 46: 1995, nr 1 (194), s. 82-91; R. Nir ks., Duszpasterstwo osiedla polskiego Valivade — Kolhapur Indie 1943-1947. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 46: 1995, nr 3 (193), s. 384-394.
[27] R. Nir ks. Pomoc Biskupów Amerykańskich dla Polaków w Indiach w latach. 1943-1948. „Duszpasterz Polski Zagranicą” R. 47: 1996, nr 1(198), s. 69-83.
[28] WRS—NCWC. Iran. Działalność. APOL, sygn. 148, s. 1.
[29] WRS—NCWC. Liban. Działalność. APOL, sygn. 149, s. 1.
Tagi
-
PUBL.: 14/11/2020
-
AKTU.: 08/11/2023
Więcej o Autorze (Autorach)
0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)
Copyrights
COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.