Co to jest Internet

• zasięg globalny
• ponad 2 mln komputerów (serwerów)
• jednolity protokół transmisji TCP/IP
• brak właściciela
• koncept modularny — jak klocki LEGO
• oprogramowanie Internetu składa się generalnie z dwóch kategorii: WWW i E-mail.

Niniejsza prezentacja nie ma na celu szczegółowego wyjaśniania, czym jest Internet i jakie są techniczne przesłanki funkcjonowania i budowy tej największej sieci transmisji danych (może w najbliższej przyszłości ruchomego obrazu i dźwięku; istniejące próby transportu w Internecie dźwięku i ruchomego obrazu są w powijakach i nie traktuję ich na tym etapie jako standardu przyszłości — nie wykluczam jednak, że tak się stanie). Chciałbym jedynie podjąć się próby możliwie najprostszej definicji Internetu, aby mogła stać się przyswajalna dla nas, muzealników, archiwistów, bibliotekarzy czy kolekcjonerów.

Definicja będzie w związku z tym niepełna i nie będzie obejmowała wszystkich aspektów Internetu, których — notabene — nie da się w jednej definicji ująć. Będzie to definicja stworzona na nasze potrzeby, jednak prawdziwa i wyjaśniająca wiele spraw, z którymi musimy się liczyć już teraz na początku tworzenia w miarę pełnej informacji o naszych archiwach, dostępnej za pomocą tego najnowocześniejszego i najbardziej fascynującego dzisiaj środka masowego przekazu.

Technicznie Internet jest siecią komputerową o globalnym zasięgu. Internet korzysta z różnych łączy budowanych, początkowo dla zaspokojenia światowej telefonii. Są wśród nich wszystkie znane technologie: począwszy od kabli miedzianych, a skończywszy na wysokiej pojemności światłowodach, łączach satelitarnych i ostatnio połączeniach bezkablowych w ramach telefonii komórkowej. Każde urządzenie, aby być włączonym do Internetu, musi posiadać tzw. oprogramowanie TCP/IP jako środek transportu oraz przeszukiwarkę WWW (World Wide Web — światowa pajęczyna), oprogramowanie poczty elektronicznej lub kombinację tych obydwu modułów jako narzędzi umożliwiających pracę z Internetem.

Co to jest Serwer Internetu

• Serwerem Internetu jest każdy komputer włączony do sieci Internetu i posiadający unikatowy adres IP (format adresu: 255.255.255.255)
• Każdy Serwer jest, w zasadzie, podłączony do Internetu za pomocą łącza dzierżawionego zapewniającego stały kontakt między serwerami.
• Podłączenie Serwera do Internetu zapewnia tzw. „Provider”, czyli dostawca usługi Internetu.
• Światowym administratorem adresów Internetu jest firma XEROX w USA. Każdy kraj posiada własnego administratora adresów. W Polsce jest to NASK, w Szwajcarii: Switch.

Serwerem Internetu jest (w zasadzie) każdy komputer włączony do Internetu za pomocą dowolnego łącza telefonicznego umożliwiającego automatyczny do niego dostęp i posiadający unikatowy adres IP: 255.255.255.255, gdzie każdy z czterech członów adresu jest liczbą między 1 i 255. Wynika z tego, że liczba serwerów w Internecie jest ograniczona i kiedyś staniemy przed koniecznością rozwiązania tego problemu!

Serwery „widzą siebie nawzajem” i kontrolują własne adresy i ich niepowtarzalność. Kontrola ta jest procesem hierarchicznym, czyli odbywa się przede wszystkim wewnątrz zdefiniowanych za pomocą struktury adresu IP zbiorów i podzbiorów. Istotne jest to, że działa on automatycznie, bez ingerencji człowieka. Raz zaakceptowany Serwer w Internecie będzie zawsze widoczny w tym samym logicznym miejscu i tylko manualna zmiana adresu może to zmienić. Wyłączenie serwera wywołuje (w każdym razie powinno wywoływać) alarm lokalnego systemu zarządzania (jeśli taki istnieje na danym poziomie).

Właściciel Serwera (prywatna osoba lub firma) udostępniający jego zasoby osobom trzecim nazywany jest potocznie Providerem, czyli dostawcą Internetu, świadczącym, sprzedającym usługi Internetu.

Tradycyjnie światowym administratorem adresów IP jest firma XEROX w Kalifornii.

Co to jest Client?

• Client — jest to każdy komputer korzystający z Internetu tymczasowo, nie posiadający stałego unikatowego adresu IP.
• Każdy Client jest zarejestrowany u jakiegoś dostawcy usługi Internetu, konkretnie na jego Serwerze. Parametrem identyfikacyjnym jest numer telefonu.
• Każdy Client i Serwer może korzystać z całych zasobów Internetu.

Korzysta ona z pośrednictwa dystrybutorów, których z natury jest kilku na każdy kraj. W Szwajcarii głównym dystrybutorem adresów IP jest firma SWITCH, działająca na potrzeby szwajcarskiego szkolnictwa wyższego. W Polsce głównym dystrybutorem jest firma NASK — Naukowe Akademickie Sieci Komputerowe. Główni dystrybutorzy korzystają (w zasadzie) z sieci pośredników działającej w każdym kraju.

Client — trzymajmy się w tym przypadku określenia angielskiego — to każdy komputer, który korzysta lub może korzystać z sieci tymczasowo. Wyłączenie Clienta z sieci nie powoduje żadnych alarmów na żadnym poziomie użytkowania Internetu (w każdym razie nie powinno wywoływać alarmów!). Client nie musi (choć może) posiadać unikatowego adresu IP. Client nie posiadający stałego adresu IP, w momencie włączenia do Internetu otrzymuje od Serwera autoryzującego jego dostęp tymczasowy adres IP, zestawiony przez generator wbudowany w oprogramowanie Serwera. Adres ten po wyłączeniu Clienta zostaje automatycznie wymazany z pamięci wszystkich komputerów, które z tym adresem się zetknęły.

Client korzystający z usług Internetu oferowanych przez Providera, zarejestrowany jest na jego serwer, tak że tworzy wraz z innymi klientami tego samego Providera wirtualną sieć lokalną. Podstawowym parametrem identyfikacyjnym w tej sytuacji jest numer telefonu, a następnie nazwa użytkownika — Username i unikatowe słowo kluczowe — Password. Numer telefonu konieczny jest wyłącznie dla celów rozrachunkowych i nie ma nic wspólnego z technologią Internetu. Username i Password są głównymi elementami bezpieczeństwa dostępu do Internetu, ale również nie są koniecznymi elementami, aby Client z Internetu mógł korzystać.

Każdy Client może korzystać ze wszystkich zasobów Internetu. Restrykcje, jakimi obciążona jest większość jego zasobów, wynikają jedynie z polityki jego właścicieli, zasad bezpieczeństwa transmisji danych, ograniczeń wynikających z polityki regulatorów telekomunikacji, monopoli państwowych i zasad prawnych każdego państwa.

Internet jako idealna droga udostępniania zbiorów archiwalnych

• Zbiory archiwalne nie nadają się do bezpośredniego publicznego udostępniania.
• Katalogi zbiorów archiwalnych i reprodukcje obiektów archiwalnych mogą być udostępniane w postaci elektronicznej i przesyłane za pomocą Internetu.
• Możliwość tworzenia łączy wirtualnych między fragmentami informacji zgromadzonych na serwerach otwiera perspektywy tworzenia jednolitych katalogów archiwów rozproszonych po całym świecie.

W tym miejscu dochodzimy do tematu przydatności Internetu jako drogi, metody lub sposobu udostępniania informacji o zbiorach archiwalnych, a może wprost udostępniania tych zbiorów.

Zbiory archiwalne z natury rzeczy nie nadają się do publicznego prezentowania. Wyjątkowo podatne na zniszczenie, uszkodzenie lub kradzież mogą być udostępniane jako mikrofilmy, bądź inne formy kopii oryginałów. Fotografia cyfrowa umożliwia natomiast tworzenie elektronicznych kopii dokumentów

i budowanie elektronicznych zespołów archiwalnych i całych archiwów jako kopii przechowywanych bezpiecznie oryginałów. Takie elektroniczne archiwa, bazy danych mogą być dowolnie opracowywane, sortowane, łączone i rozdzielane. Ich dowolna kopiowalność umożliwia pracę z nimi w dowolnym zakresie. Oczywiście nie jestem zwolennikiem pełnego udostępniania wszelkich dokumentów archiwalnych drogą Internetu. Technicznie jednak jest to możliwe. O tym, co i jak udostępniać, decydować powinni właściciele archiwów.

Jak stworzyć bazę danych obejmującą archiwa polskie w kraju i za granicą

• Gdzie umieścić bazę danych obejmującą archiwa polskie w kraju i za granicą?
• Kto powinien być właścicielem Serwera, serwerów?
• Jak stworzyć zespół techniczny odpowiedzialny za obsługę bazy danych i serwerów?
• Jakie mechanizmy bezpieczeństwa są konieczne, aby baza danych nie uległa zniszczeniu?
• Jakie kryteria należy ustalić w przypadku tworzenia wirtualnych łączy do istniejących już baz danych?

Uważam, iż w pierwszej kolejności powinniśmy zająć się opracowaniem metody informacji o zbiorach archiwalnych za pomocą Internetu. W większości przypadków Informacja o archiwach będzie najcenniejszą i wystarczającą informacją dla badaczy zbiorów archiwalnych lub innych użytkowników, dla których archiwa są podstawowym warsztatem pracy. Dopiero po stworzeniu sprawnie funkcjonującego systemu informacji powinniśmy opracować zasady elektronicznej prezentacji zbiorów. Trzeba zdefiniować, jakie zbiory i w jakim zakresie wymagają prezentacji w Internecie. W celu sprawnej realizacji projektu, nazwijmy to roboczo, „Archiwa polskie w Internecie”, musimy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Gdzie umieścić główną bazę danych o polskich archiwach? Czy taka baza musi być w kraju, czy można zlecić jej stworzenie i utrzymanie wyspecjalizowanym firmom także poza granicami kraju? Co oznaczałaby dla nas taka decyzja?
• Czy musimy być właścicielami infrastruktury koniecznej do stworzenia planowanych baz danych. Utrzymywanie infrastruktury informatycznej jest kosztowne i niekoniecznie jest to celem naszej działalności.
• Nawet jeśli nie będziemy właścicielami infrastruktury, konieczne będzie stworzenie zespołu technicznego obsługującego oprogramowanie, strony internetowe, logiczne połączenia i bazy danych zawierające informacje o archiwach lub elektroniczne repliki tychże. Zasady powołania takiego zespołu oraz zakres jego kompetencji powinny być ustalone w pierwszym etapie realizacji projektu.
• W pierwszym etapie należy również ustalić, możliwie ściśle, zasady bezpieczeństwa konieczne, aby cała konstrukcja systemu działała pewnie i była stale dostępna. Zasady bezpieczeństwa muszą również zawierać mechanizmy chroniące system od zniszczenia lub utraty zawartych w nim informacji.
• W końcu konieczne jest stworzenie jasnej i jednolitej koncepcji połączeń
  systemu „Archiwa polskie w Internecie” z in. systemami, bazami danych, „maszynami poszukiwawczymi” i archiwami nie będącymi w pierwszym rzędzie częścią systemu. Ważne jest przy tym, aby połączenia te nie były w stanie zakłócić całego systemu bądź jego fragmentów. Musimy się liczyć z tym, że niektóre z interesujących nas placówek i instytucji posiadają już często nieźle funkcjonujące systemy. Głównym zadaniem będzie zatem integracja istniejących systemów, a nie wprowadzanie istotnych i często drogich zmian.

Godne polecenia adresy Internetu

• Muzeum Polskie w Rapperswilu http://www.muzeum-polskie.org
• Kartografia w Internecie — Rozproszony bank danych: http://www.mercatormag.com/

W Internecie istnieje już wiele systemów informujących o różnych zbiorach archiwalnych i kolekcjach dokumentów. Jako jedną z ciekawszych stron polecam httn://www.mercatormag.com. Interesujące są również strony Instytutu Hoovera w Stanfordzie i Biblioteki Kongresu USA.

Muzeum Polskie w Rapperswilu od sierpnia 1998 r. dysponuje stroną w Internecie pod adresem: http:llwww.muzeum-polskie.org i jest właścicielem strony: http://www.kosciuszko.org. Obydwie strony mogą być wykorzystane przy definicji i instalacji projektów pilotażowych dotyczących opracowania polskich zbiorów archiwalnych w Internecie.