XXVI Sesja Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, odbyła się w Bibliotece Jagiellońskiej w dniach od 9 do 12 września 2004 roku.

Biblioteka Jagiellońska po raz pierwszy podjęła się organizacji dorocznej sesji Stałej Konferencji MAB i własnym nakładem wydała materiały pokonferencyjne.

Tegoroczną Sesję Stałej Konferencji MAB zaszczycili swoją obecnością przedstawiciele następujących instytucji członkowskich:

• Biblioteka Polska, Montreal: Hanna M. Pappius, Teresa Romer, Katarzyna Szrodt, Stefan Władysiuk;
• Biblioteka Polska, Paryż: Witold Zahorski, Piotr Zaleski;
• Biblioteka Polska POSK, Londyn: Jan Janusz Krasnodębski, Ewa Lipniacka, Grzegorz Pisarski, Jadwiga Szmidt;
• Centralne Archiwum Polonii, Orchard Lake: ks. Roman Nir;
• Fundacja Rzymska Margrabiny J. S. Umiastowskiej, Rzym: Anna Jurasz;
• Instytut Józefa Piłsudskiego, Londyn: Mieczysław Stachiewicz; — Instytut Józefa Piłsudskiego, Nowy York: Ewa Babiarz;
• Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Londyn: Juliusz L Englert, Helen Giejgo, Zofia Jagieła, Teresa Somkowicz, Aleksander Szkuta, Alina Wołowicz;
• Muzeum i Archiwum Węgierskiej Polonii, Budapeszt: Konrad Sutarski;
• Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego, Fawley Court: Waldemar Karpuk, Barbara Lejczak;
• Muzeum Polskie, Chicago: Jan Loryś;
• Muzeum Polskie, Rapperswil: Anna Buchman, Janusz Morkowski, Teresa Sandoz, Ewa Wąsik;
• Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II, Rzym: ks. Jan Główczyk, Stanisława Postawa;
• Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Nowy York: Teofil Lachowicz;
• Studium Polski Podziemnej, Londyn: Irena Bokiewicz, Zbigniew Bokiewicz, Krzysztof Stoliński;
• Zamek Montrésor, Montrésor: Anna Potocka, Maria Rey, Cecylia Rey-Szerauc.

Obecni byli również przedstawiciele instytucji zaproszonych do udziału w sesji otwartej:

• Archiwum i Dział Rękopisów Biblioteki Czartoryskich, Kraków: Janusz Nowak;
• Archiwum Nauki PAN i PAU, Kraków: Rita Majkowska, Tomasz Skrzyński;
• Biblioteka Jagiellońska, Kraków: Zdzisław Pietrzyk;
• Biblioteka KUL, Lublin: Elżbieta Butkiewicz, Marian Butkiewicz;
• Biblioteka Narodowa, Warszawa: Danuta Bilikiewicz-Blanc, Michał Jagiełło, Hanna Łaskarzewska;
• Biblioteka Uniwersytecka, Toruń: Anna Supruniuk, Mirosław Adam Supruniuk;
• Instytut Chemii UJ, Kraków: Tomasz Łojewski;
• Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ, Kraków: Maria Kocójowa;
• Institute of Public Affairs, Kraków: Małgorzata Szelągowska;
• Łazienki Królewskie, Warszawa: Andrzej Kwiatkowski, Stanisław Żurowski;
• Muzeum Narodowe, Kraków: Zofia Gołubiew, Janusz Nowak;
• Muzeum Sztuki Amerykańskiej, Giverny: Ewa Bobrowska-Jakubowska;
• Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa: Andrzej Biernat, Anna Krochmal, Dania Nałęcz;
• Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Warszawa: Andrzej Stelmachowski;
• Towarzystwo Przyjaciół PUNO, Zurych/Kraków: Andrzej Żaki;
• Towarzystwo Rapperswilskie, Warszawa: Sław Milewski; — Zamek Królewski na Wawelu, Kraków: Jerzy T. Petrus;
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław: Adolf Juzwenko; — Zakład Rękopisów Biblioteki Narodowej, Warszawa: Maria Wrede;

W ostatniej chwili dowiedzieliśmy się, że nie mogli przybyć:

• Dobrosława Platt z Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław;
• Jadwiga Mazurkowa z Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego, Londyn;
• Andrzej Szkuta z Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego, Londyn;

Ks. Hieronim Fokciński przesłał sprawozdanie z działalności Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie.

Pan Janusz Morkowski przypomniał nazwiska zmarłych w minionych latach działaczy instytucji członkowskich Stałej Konferencji i kilku osób współuczestniczących w jej powstaniu i pracach.

Pan Juliusz L. Englert wspomniał zmarłego 31 lipca tego roku prof. Mieczysława Paszkiewicza, pisarza i poetę. Nie był on wprawdzie członkiem Stałej Konferencji, ale jako człowiek otwarty na innych był bliski jej ideałom.

W trakcie sesji zamkniętej na sali, oprócz przedstawicieli instytucji członkowskich, znajdował się również prof. dr hab. Andrzej Stelmachowski, prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Ze względu na zasługi i szacunek dla prof. Stelmachowskiego zaproszono go, w drodze jednorazowego wyjątku, do uczestnictwa w sesji zamkniętej.

W mijającym roku, po raz kolejny, zauważono i doceniono działalność instytucji niepodległościowych — Studium Polski Podziemnej otrzymało za całokształt swej działalności nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej; natomiast na Targach Książki Katolickiej Bibliografia Polska Jana Pawła II, wydana nakładem Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie, otrzymała nagrodę Feniksa 2004.

W Towarzystwie Historyczno-Literackim i Bibliotece Polskiej w Paryżu zorganizowano kolokwium z okazji 60. rocznicy Powstania Warszawskiego. Wziął w nim udział m.in. prof. Norman Davies oraz historycy z Polski.

Polsko-francuską sesję naukową pt. „Dzieje pewnej obecności polskiej we Francji w XIX i XX wieku: Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska w Paryżu” zaplanowano na 21. i 22. września. Jest to jeden ze sposobów uczczenia 150. rocznicy powstania Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu (nastąpiło to po połączeniu dwóch odrębnych Towarzystw Historycznego i Literackiego) oraz objęcia przez nie opieki nad Biblioteką.

Zamek w Montrésor przygotowuje w nadchodzącym roku trzydniowe święto miejscowości, które jest organizowane co dwa lata. Zamek otrzymał także propozycję zmikrofilmowania posiadanych archiwaliów francuskich z XIV i XV wieku. Przedsięwzięcie to będzie finansowane ze środków państwowych.

Najważniejszym wydarzeniem dla Polskiego Instytutu Naukowego (PIN) w Kanadzie i związanej z nim biblioteki był Walny Zjazd Polskich Instytutów Naukowych w Ameryce. Zorganizowano go z okazji 60-lecia PIN w Kanadzie (PIN w Kanadzie powstał jako oddział instytutu w Nowym Jorku). W zjeździe wzięło udział ponad 200 osób, wygłoszono około 70 referatów, głównie o tematyce historycznej i politycznej (w tym nawiązujących do przystąpienia Polski do krajów Unii Europejskiej). Wśród prelegentów z Polski byli: prof. Stefan Sawicki z referatem o Norwidzie, prof. Marian Zgórniak z referatem o Polskiej Akademii Umiejętności oraz Krzysztof Zanussi, który mówił o transformacji politycznej i kulturalnej społeczeństwa polskiego.

Instytut Józefa Piłsudskiego obchodził w 2003 roku 60-lecie swego istnienia. W związku z tym odbyło się szereg imprez rocznicowych, m.in. konferencja naukowa na Zamku Królewskim w Warszawie (zorganizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Instytutów Józefa Piłsudskiego Zagranicą), uroczyste obchody w ambasadzie RP w Waszyngtonie oraz w konsulacie w Nowym Jorku we współpracy z konsulatem generalnym RP.

W Muzeum Polskim w Rapperswilu odbyło się kilka wystaw czasowych, m.in. prezentacja prac polskiej malarki Ewy Wojas-Woy z Dűsseldorfu, wystawa poświęcona Witoldowi Gombrowiczowi z okazji 100-lecia urodzin, a także wystawa pt. „Silesia Viva” prezentująca twórczość malarzy naiwnych z Górnego Śląska z Muzeum w Zabrzu (Teofil Ociepka i inni). Muzeum w Rapperswilu wzięło udział wraz z innymi instytucjami polskimi w prezentacji na wspólnym stoisku podczas międzynarodowych targów w Genewie. W gmachu Biblioteki Muzealnej, gdzie już od szeregu lat w dwóch salach prezentowana jest ekspozycja ze zbiorów Nowak-Jeziorańskich, urządzono ostatnio salonik Romerów, w którym m. in. znajdują się obrazy pędzla Zofii Romerowej. Muzeum stara się także przybliżać tematykę związaną z Polską Szwajcarom. W tym roku wygłoszony został wykład na temat wkładu intelektualistów polskich do idei wspólnej Europy (przywołano m.in. zasługi urodzonego w Krakowie, a mieszkającego przez szereg lat w Szwajcarii filozofa Rudolfa Marii Holzapfla).

Biblioteka Polska w Londynie zorganizowała sesję naukową o Conradzie i o polonikach w Anglii, wystawę poświęconą długoletniej kierowniczce Biblioteki, Marii Danilewicz-Zielińskiej, oraz wystawy z okazji 60. rocznicy bitwy pod Monte Cassino i Powstania Warszawskiego.

W 2004 roku przypada również 40. rocznica powołania Biblioteki Polskiej w Londynie jako instytucji związanej z POSK. Zbliżają się do końca prace nad zainicjowaną przez Zdzisława Jagodzińskiego bibliografią Polacy w Rosji (po 1939 r.) obejmującą około 14 tys. pozycji. Opracowano również przewodnik po archiwaliach pozostających pod opieką biblioteki.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie szczególną uwagę poświęca ostatnio udostępnianiu zbiorów oraz porządkowaniu archiwów, bowiem korzysta z nich wielu użytkowników z Polski. Opublikowano także historię dotychczasowej działalności Instytutu.

Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie udostępniał swe pomieszczenia na koncerty i zebrania innych organizacji polskich — m. in. Towarzystwo Szopenowskie zorganizowało 10 koncertów.

W Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w Fawley Court prowadzone są prace remontowe i konserwatorskie, m. in. specjaliści z Lublina pomogli przeprowadzić konserwację militariów. Opracowano projekt katalogu zbiorów, trwają prace nad katalogiem kolekcji wyposażenia. Przygotowywana jest komputeryzacja katalogów oraz prezentacja zbiorów Muzeum w Internecie. Około 15 000 dubletów przekazano do Biblioteki Polskiej w Londynie. Jednocześnie trwają prace nad ułatwieniem dostępu do zbiorów osobom niepełnosprawnym.

Studium Polski Podziemnej w Londynie zorganizowało wystawę z okazji 60. rocznicy Powstania Warszawskiego. Trwają również prace nad skanowaniem i archiwizacją posiadanych dokumentów na płytach CD oraz nad stroną domową Studium.

Fundacja Rzymska im. Margrabiny J. S. Umiastowskiej w Rzymie we współpracy z prof. Dopierałą z Bydgoszczy przygotowuje wydanie trzeciego tomu wspomnień Polaków mieszkających we Włoszech. Przygotowano też publikację o charakterze who is who, zawierającą informacje o 86 Polakach zamieszkałych i działających we Włoszech. Ukazał się włoski tom Emigracji Polaków i Polonii na Obczyźnie.

Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie zorganizował w Bułgarii wystawę poświęconą papieskiej pielgrzymce do tego kraju. Objazdowa wystawa „Pontyfikat przełomu tysiącleci”, która odwiedziła pięć miast, cieszyła się dużym zainteresowaniem — odwiedziło ją 120000 osób. Przygotowano także wystawę filatelistyczną znaczków pocztowych, poświęconych pontyfikatowi Jana Pawła II, i wystawę „Święto narodów”.

Muzeum Polskie w Ameryce (Chicago) uczestniczy w szeregu przedsięwzięć inicjowanych przez działające w Chicago Stowarzyszenie Muzeów Etnicznych. Brało m.in. udział w wystawie prac ręcznych z papieru obejmującej m.in. polskie wycinanki ludowe, japońskie kirigami, a także w wystawie porównawczej matur w systemie uzupełniających etnicznych szkół sobotnich.

Działalność Muzeum i Archiwum Węgierskiej Polonii w Budapeszcie koncentruje się obecnie na pozyskiwaniu poloników charakterystycznych dla Polaków zamieszkujących Węgry. Jednym z bliskich celów tej akcji jest zorganizowanie wystawy „Ponad 200 lat polskiej obecności na Węgrzech”. W 2004 roku muzeum zorganizowało wystawę malarzy z krajów wyszehradzkich (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) mieszkających w jednym z tych krajów, ale poza krajem swego pochodzenia: „Cztery nieba”.

Wśród materiałów konferencyjnych uczestnicy Sesji mogli otrzymać poniższe publikacje:

• Bieniecki, L. Czerwiński, Groby żołnierzy polskich sił zbrojnych na cmentarzu weteranów w Pointe Claire w Quebecu, Montreal 2003, Polski Instytut Naukowy
• Wiadomości POSK: Historyczny rok, Londyn 2004, nr 52
• Polskie instytucje za granicą, oprac. Krochmal A., Warszawa 2004, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
• Kwaśny papier: zagrożenie zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, red. T. Łojewski, Z. Pietrzyk, Kraków 2001, Biblioteka Jagiellońska
• Koziński, Z. Pietrzyk, Źródła do dziejów parlamentaryzmu polskiego w XVI—XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, Kraków 2004
• Biuletyn Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, New York, 2003, nr 59
• Jagiełło, Biblioteka Narodowa dom otwartej polskości, Warszawa 2004, Biblioteka Narodowa
• „Nowaja Polsza”, wydanie specjalne 1999-2004, 2004, nr 55
• Stała Konferencja Muzeów, Bibliotek i Archiwów Polskich na Zachodzie, red. J. Szmidt, K. Stoliński, Londyn 2003, Stała Konferencja MAB, [n.n].
• Foldery: Zamku Montrésor, Studium Polski Podziemnej, Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II przekazał Bibliotekom Stałej Konferencji wcześniejsze publikacje ODP, wśród których znalazła się m.in. książka XXI Sesja Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie pod redakcją M. Jagosz (Rzym—Kraków 1999; Fundacja Jana Pawła II, Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II).

Tematem przewodnim publicznej sesji naukowej był sposób działania instytucji członkowskich oraz ich współpraca z krajem. Przedstawiono 24 referaty uzupełnione o materiały graficzne i dźwiękowe. Większość wypowiedzi dotyczyła historii poszczególnych instytucji oraz ich współdziałania z podobnymi jednostkami w Polsce. Oprócz tego przekazano informacje na temat nowych kontaktów oraz planów związanych z dalszym funkcjonowaniem muzeów, bibliotek i archiwów będących poza granicami kraju.

Przebieg konferencji utrwalono na zdjęciach cyfrowych — płyty CD ze zdjęciami zostały wysłane do wszystkich Instytucji członkowskich oraz instytucji zaprzyjaźnionych, które wyraziły chęć ich otrzymania.

Kolejna XXVII sesja odbędzie się w Paryżu we wrześniu 2005 roku. Jej gospodarzem będzie Biblioteka Polska i Towarzystwo Historyczno-Literackie, Pan Profesor Piotr C. Zaleski.

Beata Kurek
Sekretarz XXVI Sesji Stałej Konferencji MAB
Biblioteka Jagiellońska
Kraków, 20 listopada 2004