W 1984 r., a więc na kilka miesięcy przed śmiercią pisarza i w obliczu ciężkiej choroby jego żony, Barbara Toporska i Józef Mackiewicz podjęli decyzję o przekazaniu swojego dorobku twórczego Muzeum Polskiemu w Rapperswilu. Postanowienie to poprzedziły długie rozmowy z Niną Kozłowską — osobą, którą przez wiele lat obdarzali przyjaźnią i głębokim zaufaniem. Józef Mackiewicz zmarł 31 I 1985 r., Barbara Toporska w niespełna pół roku po mężu — 20 czerwca.

Już 13 VII 1985 r. trafiło do Muzeum 700 książek z księgozbioru państwa Mackiewiczów oraz komplet roczników czasopisma „Ostprobleme”. Trzy skrzynie metalowe i jedna skrzynia drewniana zawierały ich archiwum pisarskie — korespondencję, manuskrypty, maszynopisy dzieł, notatki i materiały źródłowe do pracy, a także recenzje i albumy rodzinne. Pozostałe dwa kartony pomieściły ich całą spuściznę materialną.

Złożyły się na nią (zgodnie z protokołem przekazu): 5 obrazów Wilna; portret B. Toporskiej - Mackiewicz; fotografia portretowa J. Mackiewicza; a także 1 porcelanowe naczynie z ołówkami; 1 malowane, blaszane naczynie na przyrządy piśmienne; 1 lupa do czytania; 1 para okularów J. Mackiewicza; 1 zegarek J. Mackiewicza; 1 drewniane pudełeczko malowane przez B. Toporską - Mackiewicz; 1 talerz zdobiony przez B. Toporską Mackiewicz; 1 gra w szachy; 1 srebrne pudełeczko i srebrna łyżeczka; 1 popielniczka i fajka; 1 lornetka; 2 aparaty fotograficzne Mackiewiczów; biurko J. Mackiewicza; krzesło; lampa na biurko; maszyna do pisania J. Mackiewicza; to wszystko. Oto dorobek materialny życia Mackiewiczów.

Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku ich spuścizny literackiej. Z punktu widzenia badań naukowych nad dziejami emigracji polskiej, archiwum Mackiewicza stanowi źródło nie do przecenienia, przede wszystkim dla polonistów. Do lat dziewięćdziesiątych prawie nieznany w Polsce, obecnie budzi swoją osobą i twórczością coraz większe zainteresowanie, zwłaszcza w środowiskach uniwersyteckich. Był przecież Mackiewicz pisarzem płodnym, postacią nieprzeciętną, obdarzoną dużym polemicznym temperamentem. Związany ze wszystkimi najważniejszymi ośrodkami myśli polskiej na Zachodzie, zażarty antykomunista, prowadził obszerną korespondencję z pisarzami, wydawnictwami oraz wieloma wybitnymi indywidualnościami kształtującymi kulturę polską i europejską.

Archiwum pisarza będzie również cennym materiałem badawczym dla historyków i socjologów. Mackiewicz, jako świadek otwarcia grobów katyńskich, stał się depozytariuszem prawdy o Katyniu. Odgrywał również niepoślednią rolę w życiu emigracji, choć jako człowiek bezkompromisowy, a więc też trudny, wzbudzał wiele emocji. Mówiąc o spuściźnie pisarza używam czasu przyszłego, gdyż Mackiewiczowie wystawili nas na próbę cierpliwości. Pełny wgląd w archiwum możliwy będzie w 2005 r., po przeprowadzeniu niezbędnych prac inwentaryzacyjnych. Oeuvre Mackiewicza czeka w Rapperswilu na wnikliwe, kompetentne opracowanie.

FOTO: Wikipedia, Wacław Żyliński, NAC →