Począwszy od roku 1978 muzea, biblioteki i archiwa zajmujące się na Zachodzie głównie tematyką polską, a połączone organizacyjnie w Stałej Konferencji tych instytucji, spotykały się przez 16 lat na przemian w swoich siedzibach na doroczne obrady. Wobec przemian zapoczątkowanych w Polsce w 1989 r. postanowiono przeprowadzić 17 doroczne spotkanie Stałej Konferencji po raz pierwszy w kraju. Przyjęto więc zaproszenie przyjaznego naszym instytucjom i ideowo bliskiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i spotkano się na KUL-u w sierpniu 1995 r. Tam członkowie Stałej Konferencji otrzymali zaproszenie dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu dra A. Juzwenki, aby zechcieli odbyć swoje 18 doroczne spotkanie w Ossolineum. Zaproszenie to przyjęto bardzo chętnie z różnych względów. Po pierwsze przez sympatię dla instytucji wywodzącej się ze Lwowa i mającej troskliwą pieczę nad ważną częścią spuścizny kultury narodowej. Po wtóre, by wyrazić przywiązanie do piastowskiego Wrocławia i do jego mieszkańców, jakże zasłużonych w dziele odrodzenia Polski niepodległej w latach 1980-1989 i wreszcie przez szacunek i przyjaźń dla kierownictwa i załogi Ossolineum, które są tak bardzo bliskie ideałom i celom, jakie stawiają sobie instytucje członkowskie Stałej Konferencji.

Każdy z trzech dni spotkania wrocławskiego w dniach od 28 do 30 sierpnia 1997 r. miał swoisty program. Dzień pierwszy poświęcony był dorocznym obradom instytucji członkowskich Stałej Konferencji. W drugim odbyła się publiczna sesja naukowa. Trzeciego dnia goście zwiedzali zbiory Ossolineum oraz biblioteki, muzea i zabytki Wrocławia.

Sekretariat Stałej Konferencji na rok 1995/1996 przejęło Muzeum Polskie w Rapperswilu, obowiązki miejscowego gospodarza pełnił Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Obradom zamkniętym i sesji publicznej przewodniczył dyrektor Muzeum Polskiego w Rapperswilu Janusz Morkowski, na sesji naukowej na przemian z dyrektorem Ossolineum dr. A. Juzwenką. Wykaz uczestników podano we wstępie.

Obrady doroczne Stałej Konferencji rozpoczęto wspomnieniem zmarłego Adama Kozłowskiego (24 stycznia 1996 r.), członka Instytutu Piłsudskiego w Londynie oraz dwóch przyjaciół Stałej Konferencji: znanego działacza polonijnego Edwarda Różańskiego w Chicago i prof. Jerzego Skowronka, dyrektora naczelnego Archiwów Państwowych w Warszawie. Prócz tradycyjnych komunikatów członkowskich o dokonaniach roku ubiegłego i o zamierzeniach na przyszłość omówiono stan finansów Stałej Konferencji oraz zobowiązania instytucji członkowskich wobec wspólnej kasy. Przedmiotem szczególnej dyskusji były dwie inicjatywy podjęte poza Stałą Konferencją, dotyczące przedmiotowo zakresu jej działań, a mianowicie:

• Powołania do życia Komitetu Koordynacyjnego Badań Polonii, składającego się z przedstawicieli krajowych (UMCS: Tadeusz Radzik i KUL: ks. prof. Edward Walewander) oraz londyńskich (PUNO: prof. Edward Szczepanik i POSK: prof. Zbigniew Gasiewicz). Jako imprezę przygotowawczo-rozpoznawczą inicjatorzy komitetu przeprowadzili sesję naukową w Lublinie w czerwcu 1996 r., na której wygłoszono 21 referatów. Członkowie Stałej Konferencji ocenili dotychczasową działalność instytucji krajowych prowadzących badania nad Polonią w szeregu wypadkach dosyć krytycznie i pragną bliżej poznać zamysły strukturalno-organizacyjne inicjatorów, zanim wypowiedzą się na temat ewentualnej współpracy z planowanym Komitetem Koordynacyjnym.
• Współpracy z inicjatywą wydawniczą Andrzeja Kłossowskiego z Biblioteki Narodowej w Warszawie, który wszczął prace nad wydaniem serii monografii o instytucjach kultury polskiej działających poza granicami kraju i o zbiorach tych instytucji. Daleko zaawansowane są prace nad wydaniem pierwszego tomu tej serii, który poświęcony będzie Instytutowi Piłsudskiego w Nowym Jorku. Instytucje członkowskie Stałej Konferencji oceniają tę inicjatywę Biblioteki Narodowej bardzo pozytywnie i są zainteresowane dalszą współpracą z prof. A. Kłossowskim^[1].

Referaty wygłoszone w drugim dniu spotkania poświęcone były głównie piśmiennictwu polskiemu i kulturze oraz sztuce polskiej na Zachodzie oraz twórcom działającym w środowiskach zachodnich. Są przedmiotem tego zeszytu rocznika Ossolineum. Dzień zakończono miłym spotkaniem w hotelu Dwór Polski, na które zaprosił prezydent miasta Bogdan Zdrojewski. Hotel ten był także miejscem zamieszkania uczestników sesji wrocławskiej. Korzystne warunki pobytu w tym ładnym i gościnnym zajeździe zawdzięczają uczestnicy sesji życzliwości dyrektora hotelu dr. Józefa Dziąski.

Prezentacja wszechstronnych zbiorów Ossolineum w trzecim dniu wprawiła gości w zachwyt, podziw i wielkie uznanie dla sporego grona Ossolińczyków opiekujących się nimi z tak dużym znawstwem, zapałem i oddaniem. Ogólnie wyrażano nadzieję, że uda się znaleźć środki na możliwie rychłe odnowienie wewnętrzne i zewnętrzne pięknego kompleksu zabudowań barokowych, w których mieści się od 1945 r. zasłużona instytucja narodowa. Po zwiedzeniu zbiorów gospodarzy spotkania nastąpiła jakże imponująca i piękna pielgrzymka po niekończących wydawało się zbiorach stolicy Dolnego Śląska. Zwiedzano najpierw arcyciekawą kolekcję medali polskich od renesansu po najnowsze w Muzeum Medalierstwa, potem bogate zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu, m. in. wybitną kolekcję rzeźby śląskiej od gotyku po barok oraz urzekającą Panoramę Racławicką, wreszcie kolosalne zasoby Biblioteki Uniwersyteckiej, posiadającej w Europie Środkowej bodajże najbogatsze zbiory piśmiennictwa barokowego. Ten maraton kulturowy zakończono w Muzeum i Bibliotece Archidiecezji Wrocławskiej, która zaimponowała zwłaszcza zbiorami reprezentacyjnymi dla kultury, sztuki i książki na Dolnym Śląsku od średniowiecza począwszy. Wszyscy byli zauroczeni tym, co zobaczyli i pod wrażeniem ludzi, którzy opiekują się tymi skarbami. Wieczór uczestnicy spędzili na wesołym spektaklu w byłym Teatrze Żydowskim.

Właściwą atrakcją sesji wrocławskiej byli jednak dla nas przybyłych z zagranicy nadzwyczaj sympatyczni, mili i gościnni ludzie Wrocławia, bliscy nam ideowo i kulturowo. Poczuliśmy tutaj nie tylko dalekie echo tego świata, który był kiedyś we Lwowie i w Wilnie, lecz także determinację, która była podstawą zrywu „Solidarności" w 1980 r. i wszystkiego tego, co doprowadziło do odrodzenia się III Rzeczypospolitej. Szczególnie imponowała umiejętność wrocławiaków do zintegrowania tego, co przywieźli przed półwieczem ze wschodu, z tym, co zastali ze spuścizny kulturowej Dolnego Śląska. Czuło się, iż powstaje tutaj nowa jakość kulturowa, ciekawa, na wysokim poziomie i bardzo autentyczna. Ciepło, serdeczność i bliskość ideowa, z jakimi witali nas wojewoda wrocławski prof. Janusz Zaleski oraz prezydent miasta Bogdan Zdrojewski, a zwłaszcza nasz gospodarz dr A. Juzwenko, dyrektor Ossolineum, pozwoliła nam poczuć się po dziesiątkach lat emigracji znowu wśród swoich i wśród rodziny. Ojcowskie słowa ks. kardynała Gulbinowicza i troskliwa opieka nad gośćmi przez cały zespół Ossolińczyków z wicedyrektor dr Dobrosławą Platt na czele uczucie to jeszcze spotęgowało. Wyjeżdżaliśmy z Wrocławia wdzięczni i z przekonaniem, że to właśnie przez pół wieku walczyliśmy i działaliśmy na obczyźnie dla takiej Polski, jaką zastaliśmy we Wrocławiu.