Tadeusz Pełczyński
W skrócie
Tadeusz Walenty Pełczyński ps. „Grzegorz”, „Adam”, „Wolf”, „Robak” (ur. 14 lutego 1892 w Warszawie, zm. 3 stycznia 1985 w Londynie) – generał brygady Polskich Sił Zbrojnych, zastępca Dowódcy Armii Krajowej od września 1943 roku do października 1944 roku, szef Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej od lutego 1942 roku do września 1944 roku, szef Sztabu Komendy Głównej ZWZ od lipca 1941 roku do lutego 1942 roku.
Życiorys
Był synem Ksawerego Pełczyńskiego, technika zatrudnionego w cukrowni Sanniki, i Marii z Liczbińskich, nauczycielki domowej oraz prawnukiem Michała Pełczyńskiego, generała Armii Królestwa Kongresowego. W 1923 zawarł związek małżeński z Wandą z Filipkowskich, z którą miał syna Krzysztofa oraz córkę Marię. Ślubu udzielił im ks. Władysław Korniłowicz (1884-1946).
Naukę rozpoczął w Szkole Realnej w Łowiczu. W 1905 uczestniczył w strajku szkolnym. Naukę kontynuował w Warszawie, w Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego, gdzie w 1911 zdał maturę. W tym samym roku podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie studiów był członkiem Polowych Drużyn „Sokoła” i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. W latach 1912–1913 należał nawet do ścisłego kierownictwa (Centralizacji) „Zetu”. Ukończył kurs wojskowy prowadzony przez Zygmunta Zielińskiego, późniejszego generała broni WP. Wybuch I wojny światowej, w sierpniu 1914, zastał go na wakacjach pod Włocławkiem. Po zajęciu tych terenów przez Niemców został przez nich zmobilizowany do pracy w obozie jenieckim dla Rosjan, w charakterze medyka. Po zwolnieniu ze służby niemieckiej, w czerwcu 1915 wstąpił do Legionów Polskich. Był oficerem 6 pułku piechoty. Dowodził plutonem i kompanią. W lipcu 1917 po kryzysie przysięgowym został internowany w obozie, w Beniaminowie. W marcu 1918, po zwolnieniu z internowania, podjął pracę w Radzie Głównej Opiekuńczej. Równocześnie kontynuował działalność w „Zecie”. W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 kompanii, a następnie batalionu w 6 pułku piechoty Legionów. W marcu 1920 przeniesiony został do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie na stanowisko dowódcy kompanii, a później batalionu. Od września 1921 do września 1923 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego powrócił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Zambrowie na stanowisko dowódcy batalionu. W lipcu 1924 powołany został do Biura Ścisłej Rady Wojennej. W czasie przewrotu majowego 1926 roku opowiedział się po stronie zamachowców. W maju 1927 rozpoczął służbę w Oddziale II Sztabu Generalnego WP na stanowisku szefa Wydziału Ewidencyjnego. W styczniu 1929 powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Oddziału II Sztabu Głównego WP. Od marca 1932 do września 1935 odbywał praktykę na stanowisku dowódcy 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie, po czym powrócił na stanowisko szefa Oddziału II SG WP. Był oficerem, który w okresie międzywojennym najdłużej sprawował funkcję szefa polskiego wywiadu i kontrwywiadu. W styczniu 1939 został zwolniony ze stanowiska szefa Oddziału II SG WP i mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty. Powodem zwolnienia miała być działalność polityczna Wandy Pełczyńskiej wymierzona przeciwko marszałkowi Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi i Felicjanowi Składkowskiemu. Od 5 do końca września 1939 dowodził zgrupowaniem na tyłach Wehrmachtu w Lasach Przysuskich. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przybył do Warszawy i podjął działalność konspiracyjną w SZP, a następnie ZWZ i AK.
W czasie okupacji posługiwał się fałszywymi dokumentami wydanymi na nazwisko inż. Tadeusza Pawłowskiego. W latach 1940–1941 komendant Okręgu Lubelskiego ZWZ. Rozpracowany przez tamtejsze Gestapo powrócił do Warszawy i objął funkcję szefa sztabu KG ZWZ-AK (VII 1941 – X 1944). Jednocześnie, od lipca 1943, był zastępcą komendanta głównego AK. 1 października 1943 mianowany przez Naczelnego Wodza na stopień generała brygady. Dowodził akcjami sabotażowymi przeprowadzanymi przez oddziały Kedywu wymierzonymi w niemiecką machinę wojenną (m.in. przerwania kilku linii kolejowych). Po wojnie Tadeusz Pełczyński przypominał to ostrzeżenie. W dniu 21 lipca 1944 roku razem z generałem Okulickim wystąpił z wnioskiem do generała Komorowskiego by wywołać w Warszawie powstanie. W dniu 31 lipca na spotkaniu KG AK, nalegał na pilne rozpoczęcie powstania w Warszawie, przekazując błędne informacje, że Armia Czerwona atakuje Pragę i przekroczyła Wisłę w rejonie Warki. W czasie Powstania Warszawskiego został ciężko ranny podczas bombardowania gmachu PKO na ul. Świętokrzyskiej (4 września 1944), przez co przestał pełnić funkcję szefa sztabu KG AK. Po upadku powstania trafił do niemieckiego obozu w Langwasser, a następnie w Colditz.
Okres powojenny / SPP
Po wyzwoleniu obozu przez aliantów w 1945 trafił do Londynu i został wyznaczony na stanowisko szefa Gabinetu Naczelnego Wodza[13]. Na emigracji działał od grudnia 1945 przewodniczący Komisji Historycznej AK przy Sztabie Głównym w Londynie (do 1947). Aktywny działacz organizacji kombatanckich związanych z AK – współzałożyciel, a w latach 1956–1969 przewodniczący Rady Studium Polski Podziemnej. W ostatnich latach życia prowadził z żoną Dom Kombatanta „Antokol” w Chislehurst pod Londynem, w którym mieszkało wielu wybitnych Polaków. Pochowany został w Londynie. W 1995 ekshumowano jego szczątki oraz jego żony i pochowano je na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w grobie ich syna Krzysztofa, poległego w Powstaniu Warszawskim.
