Wspominaj i pomyśl — tytuł referatu ks. Hieronima Fokcińskiego z Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie powinien wystarczyć jako wstęp do wydanych referatów XXXVII sesji Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie. Jednak by nie być zbyt lapidarnym, pozwolę sobie przedstawić motywy, jakie kierowały wyborem tematu sesji roku 2015. Twórcom polskich bibliotek, muzeów, fundacji i archiwów poza granicami Polski została poświęcona XXXVII sesja przygotowana przez Muzeum Polskie w Rapperswilu.

Emigracyjne instytucje kulturalne ze swoimi zasobami archiwalnymi, bibliotecznymi, zbiorami muzealnymi są dzisiaj warsztatem pracy naukowców i badaczy korzystających z wieloletniego dorobku zebranego i przechowywanego w emigracyjnych placówkach. Korzystający z owoców pracy Emigrantów bardzo często nie znają historii instytucji, warunków pracy ich twórców, nazwisk fundatorów. Co śmielsi podejmują się nawet publikacji traktujących o historii polskich instytucji emigracyjnych, nie badając zbyt dokładnie źródeł. Stąd też na rynku znajdujemy książki powielające ciągle dość powierzchowne opinie i informacje o emigracyjnych placówkach kulturalnych. Świadectwa dokonań i pracy emigracyjnych mecenasów tradycji i kultury są, lepiej lub gorzej, udokumentowane w archiwach naszych instytucji, a żywe wspomnienie o nich nosi tylko mała grupa najstarszych członków. Wobec historycznej amnezji dotyczącej dokonań Polaków na Emigracji, w trosce o pozostawienie śladu po osobach szlachetnych i ich wielkich dokonaniach został wybrany temat XXXVII sesji Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie.

Przygotowane referaty miały za cel upamiętnienie mecenasów i fundatorów związanych z naszymi placówkami; by w dalszej perspektywie zrealizować projekt stworzenia osobowej bazy danych pracowników i przyjaciół, którzy przyczynili się do powstania, wzbogacania i utrzymania emigracyjnych placówek. Referaty zostały przygotowane przez przedstawicieli instytucji człon­kowskich z Rzymu, Paryża, Londynu, Nowego Jorku, Montrealu, Chicago, Solury. Drugą grupę stanowiły referaty przygotowane przez przedstawicieli polskich instytucji: Muzeum Miasta Łodzi, Uniwersytetu Warszawskiego, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, Biblioteki Narodowej w Warszawie. Referat dr Bożeny Schmid-Adamczyk z Genewy traktował o zbiorach A. M. Boutroux-de Ferra w Valldemossie. Gośćmi Stałej Konferencji byli też przedstawiciele Senatu RP, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Biograficzny charakter przygotowanych referatów był oczywisty. Jednak omówienie i przypomnienie postaci zapoznanych, często bardzo zasłużonych i barwnych, miało jeszcze inne, głębsze znaczenie — wzbudzało refleksję i podziw nad ideowością przywołanych osób, ich wpływu na postawy następców. Przywracało wiarę w sens szlachetnego ludzkiego działania, nawet w warunkach trudnych i w osamotnieniu. Przypomniało, jak ważna w życiu człowieka jest pasja i wiara.

W referatach zostali uwzględnieni twórcy i mecenasi prawie wszystkich organizacji skupionych w Stałej Konferencji. W niniejszym tomie oprócz wygłoszonych referatów znajdą Państwo dwa biogramy dowódców 2. Dywizji Strzelców Pieszych: gen. Bronisława Prugar-Ketlinga i płk. Mieczysława Oborskiego. Zostały one opracowane przez dr. Jerzego Radomskiego z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Z okazji sesji Stałej Konferencji Muzeum Polskie przygotowało dwie wystawy. Pierwsza z nich to wystawa Rzeźby i Skizze polskiej rzeźbiarki Beaty Czapskiej zamieszkałej na stałe w Paryżu.

Druga wystawa przygotowana została wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej z okazji 75. rocznicy internowania polskich żołnierzy w Szwajcarii w czasie II wojny światowej. Wystawie towarzyszył album fotograficzny autorstwa Tomasza Stempowskiego poświęcony pracy i życiu polskich żołnierzy w Szwajcarii.

W drugim dniu Konferencji uczestnicy mieli okazję wysłuchać koncertu muzyki Franciszka Lessela w wykonaniu Doroty Cybulskiej-Amsler. Koncertowi towarzyszył krótki wykład o jedynym polskim uczniu Haydna, Franciszku Lesselu.

W dniu rozpoczęcia obrad Stałej Konferencji w Rapperswilu do rąk uczestników trafił wydany przez Fundację Rzymską im. J. Z. Umiastowskiej tom zawierający materiały z poprzedniej XXXVI Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, która miała miejsce w Rzymie w 2014 roku.

Obecne wydanie referatów Konferencji z 2015 roku zawdzięczamy ponownie Fundacji Rzymskiej im J. Z. Umiastowskiej. Za cierpliwość i wykonaną pracę redakcyjną dziękuję Stanisławowi A. Morawskiemu i Annie Kwiatkowskiej. Serdeczne słowa podziękowania kieruję też do Ewy Jędruch i Krystyny Jaworskiej za utrzymanie kontaktów z referentami i zebranie referatów.

Podziękowania kieruję też do dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturalnego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jacka Milera za częściowe pokrycie kosztów — organizację Konferencji dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Dziedzictwo kulturowe. Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą", oraz do Muzeum Historii Polski w Warszawie, które było współorganizatorem XXXVII Sesji Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie.

Wydany kolejny tom materiałów sesyjnych świadczy o żywotności intelektualnej pracowników instytucji zrzeszonych w Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie. Mam nadzieję, że stanie się on też pożyteczną lekturą dla polskich czytelników, jak i cennym przyczynkiem dla polskich badaczy zajmujących się historią polskiej Emigracji i jej życiem kultu­ralnym. Zebrane w tym tomie materiały i drobne przyczynki stworzą podłoże do dalszych badań socjologicznych i historycznych o ludziach tworzących i pielęgnujących najbardziej szlachetne tradycje polskiej Emigracji.

Anna Buchmann